گندم در ایران محصولی مهم و حیاتی برای افراد جامعه تلقی میگردد که متاسفانه به دلیل دخالتهای دولت در خرید و تعیین قیمت آن، بازار آن در کشور فعال و پویا نمیباشد. از سوی دیگر رسیدن به خودکفایی در بازار گندم و صادرات این محصول استراتژیک نیازمند برنامهریزی دقیق و منسجم در بخش زیرساختهای کشاورزی و رشد تولید گندم در بلند مدت میباشد که تاکنون هیچ یک از سیاستهای اتخاذ شده از سوی دولتهای مختلف نتوانسته زمینهای را فراهم کند که سود محصولات کشاورزی به ویژه گندم به صورت عادلانه در اختیار کشاورزان قرار بگیرد. لذا نگاشته در این شماره با مجید کارخانه، دکترای علوم اقتصادی در خصوص وضعیت این محصول در ایران و راهکارهای رفع معضلات آن به گفتگو پرداخته است.
به گفته وی برخی از کشورهای توسعهیافته یا در حال توسعه با یک برنامهریزی صحیح، علاوه بر تولید گندم مورد نیاز خود، موفق به صادرات این محصول مهم و حیاتی شدهاند. بر اساس اعلام سایت Statista در سال 2018-2019 اتحادیه اروپا، عنوان بزرگترین تولیدکننده گندم را به خود اختصاص داد وکشورهای چین، هند و روسیه نیز در رتبههای بعدی قرار گرفتند.
کشورهای تولید کننده گندم در جهان در سال 2018-2019 ( برحسب 1000 تن)
بر اساس اعلام جهاد کشاورزی، ایران رتبه دوم تولیدگندم در جهان را دارد
همچنین بر اساس اعلام جهاد کشاورزی تولید گندم در کشور طی سال گذشته حدود 14 میلیون تن بوده است که بر همین اساس ایران در دهه دوم رتبهبندی تولید کنندگان گندم قرار میگیرد.
وی با بیان اینکه رسیدن به خودکفایی گندم و ثبات در آن مستلزم شرایطی است که با توجه به زیرساختهای موجود، دستیابی به این مهم کمی مشکل به نظر میرسد، گفت: متاسفانه بازار گندم ایران در سالهای اخیر از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده و نتوانسته تضمینی برای زندگی بهتر کشاوزران باشد که براساس کتب اقتصادی برای این که بتوان محصولی را در سطح بینالملل به عنوان یک محصول کارآمد و با کیفیت معرفی کرد، نیازمند یک بازاریابی مناسب با توجه به شرایط محصول مورد نظر وسایر محصولات مشابه میباشد. بازاریابی گندم در صورتی میتواند موفق باشد که کشور، تولیدی بیش از نیاز داخل و با کیفت قابل رقابت با محصول مشابه خارجی داشته باشد.
انحصار بازار گندم عاملی برای تضعیف بازار بین المللی
این کارشناس اقتصادی وجود انحصار در بازار گندم را عاملی مهم در ناکارآمدی بازاریابی این محصول در سطح بینالملل دانست و افزود: با توجه به انحصار قابل توجه دولت در خرید و فروش گندم، آزادی عمل در بازار گندم جهت خرید و فروش و صادرات آن بسیار محدود بوده و انعطافپذیری لازم برای آن وجود ندارد که این موضوع، عاملی برای ناکارآمدی بازاریابی گندم در سطح بینالملل است.
کارخانه با اشاره به اینکه بنا به گزارشات واصله از فسادهای بازار گندم، رقمی معادل هفتصد هزار تن ضایعات همچون خاک و شن به ارزش یکصد میلیارد تومان هزینه و خسارت را متحمل خریدار کرده است، گفت: گندم نقش حیاتی و مهمی را در امنیت و سلامت افراد یک جامعه دارد که متاسفانه در سالهای اخیر تولید کنندگان این محصول با توجه به عدم تعیین قیمت مناسب توسط دولت، و به تبع آن عدم جبران هزینههای ناشی از تولید، دغدغه تولید یک محصول با کیفیت و استاندارد را ندارند و برخی از تولیدکنندگان برای دسترسی به بازدهی بیشتر از سموم و کودهای غیر مجاز در فرآیند تولید استفاده میکنند که میتواند سلامت افراد جامعه را به خطر بیاندازد.
به گفته وی مهمترین چالش بازار گندم، وجود دلالان است که میتواند عاملی برای عدم دسترسی دولت به گندم تولید شده و تهدید امنیت غذایی جامعه در کوتاه مدت باشد، در سال 1398 قیمت تضمینی گندم در ابتدا مبلغ 1470 تومان و سپس 1700 تومان تعیین شد که با توجه به نوسانات اقتصادی شدید و به دنبال آن تورم بالا در کشور، ورود دلالان به بازار گندم مهیا شد که برخی از دلالان، این محصول را با قیمت بالاتر از کشاورزان پیش خرید نموده و از دسترس دولت خارج نمایند و باعث ایجاد شوک های منفی برای مصرف کننده شوند.
اجرای سیاست قیمت تضمینی در بستر بورس، راهکاری برای معضل خرید تضمینی گندم
وی راهکار رفع مشکل خرید تضمینی گندم و تعیین قیمت آن را اجرای سیاست قیمت تضمینی در بستر بورس دانست و افزود: بر اساس نظر کارشناسان اقتصادی، مکانیزم قیمت تضمینی در بورس کالا به جای خرید تضمینی میتواند بسیاری از چالشهای روش فعلی خرید گندم را برطرف کند. در روش قیمت تضمینی به جای خرید تضمینی، دولت مانند هر سال قیمتی برای خرید محصول تعیین میکند، اما کشاورز براساس میزان کیفیت محصول خود میتواند گندم خود را با نرخی واقعی و براساس تقاضای بازار در بورس کالا به فروش برساند که اگر قیمت کشف شده در بورس، بالاتر از نرخ اعلامی دولت بود که به جیب کشاورز می رود و تنها در صورتی که قیمت ها به هر دلیلی افت کند یا خریداری برای محصول نباشد، دولت موظف است، محصول کشاورز را با قیمت تعیین شده خریداری کند.
این کارشناس اقتصادی در خاتمه مهمترین چالشهای بازار گندم را دخالت دولت در تعیین قیمت تضمینی خرید گندم، وجود اقتصاد دستوری در بازار گندم، پایین بودن کیفیت محصول تولیدی و نبود راهکاری برای حل این مشکل، بالا بودن هزینههای تولید و عدم وجود یک راهکار مناسب در جهت کاهش هزینهها، عدم حمایت صحیح و مناسب از سوی دولت در طرف عرضه، پایین بودن پوشش بیمههای مربوط به گندم، عدم توسعه مناسب در زیرساختهای بخش کشاورزی و ضایعات بسیار بالا در محصول تولید شده برشمرد.
