با توجه به روند افزايش واردات غلات در سال هاي اخير به کشور(بدليل مشکل کم آبي) و نيز ترغيب سرمايه گذاران به حضور در طرح سوآپ غلات در بنادر کشور، نياز به تاسيسات استاندارد ذخيره سازي بيش از پيش احساس شد. تاسيسات ذخيره سازي تا پيش از اين به دو شکل کلي سيلو هاي بتني و سوله هاي غير مکانيزه وجود داشت در نتيجه بحث سيلو هاي استاندارد و مدرن فلزي غلات به عنوان امري مهم مد نظر سرمايه گذاران و مسئولين قرار گرفت. متأسفانه امروزه انبارها و سوله هاي غير مکانيزه هنوز هم به عنوان تاسيسات ذخيره سازي مطرح مي شود.
حال آنکه اين نوع تاسيسات امروزه در هيچ جاي دنيا به عنوان تاسيسات استاندارد ذخيره سازي محسوب نمي شوند.
تنها مي توان دو انگيزه را براي سرمايه گذاران که بين سيلو هاي فلزي استاندارد و انبار هاي معمولي به سراغ اين تيپ انبار هاي غير مکانيزه مي روند به صورت زير برشمرد:
1- هزينه سرمايه گذاري پايين تر جهت ساخت انبار هاي غير مکانيزه نسبت به سيلو هاي فلزي و بتني
2- امکان انبارش مواد فله ديگر (غير از غلات) در زمان موجود نبودن بار کافي
شايان ذکر است که در مورد اول اگر از ديد اقتصادي به ميزان ضايعات ناشي از انبارش غلات در اين نوع سوله ها و نيز عدم وجود تجهيزات مکانيزه براي تخليه و بارگيري که خود موجب بالا رفتن ضريب آسيب ديدگي يا همان له شدگي غلات مي باشد توجه کنيم نمي توان از نظر اقتصادي اين دو تاسيسات را با هم مقايسه عادلانه نمود.
در خصوص مورد دوم امروزه تمامي کارشناسان بندري و مرتبط با بهداشت و نگهداري غلات بر اين نکته اتفاق نظر دارند که در انبارهايي که به طور عمده جهت ذخيره و نگهداري غلات استفاده مي شود نبايد مواد فله ديگري نگهداري گردد.
در اين مقاله سعي شده است تا موارد فني جهت مقايسه شرايط انبارش غلات در سيلو هاي استاندارد فلزي و انبار هاي غير مکانيزه بررسي شود. شايسته است تا اين گونه پروژه ها به عنوان پروژ هاي ملي و بلند مدت مد نظر قرار گيرد و از صدور مجوز و اقدام جهت ساخت انبار هاي غير مکانيزه جلوگيري شود.
1-يکي از مهمترين اصول ذخيره سازي گندم رعايت اصل FIRST IN FIRST OUT) FIFO) مي باشد. بر اين اساس طراحي ساختمان و ماشين آلات تاُسيسات ذخيره سازي گندم بايد به نحوي باشد که ترتيب ورود وخروج گندم رعايت شودکه اين امر در انبار هاي مکانيزه ميسر نخواهد شد.
2- به منظور جلوگيري از ورود و شيوع آفات که باعث کپک زدگي و ضايع شدن گندم در تاسيسات ذخيره سازي گندم مي شود، پيش بيني سيستم کامل هوادهي گندم به ويژه در مناطق گرم و مرطوب امري بسيار ضروري و مهم مي باشد. اجراي سيستم هوادهي گندم در انبار هاي مکانيزه عملا با مشکلات زيادي مواجه خواهد بود. به علت بالا بودن حجم گندم ذخيره شده در يک فضاي نسبتا بزرگ، امکان هوادهي موثر به بخش زيادي از گندم هاي ذخيره شده وجود ندارد و از اين جهت گندم هاي ذخيره شده هميشه با ريسک فساد و ضايع شدن مواجه هستند.
3- يکي از پارامتر هاي مهم ديگري که در ذخيره سازي اصولي گندم از ضرورت و اهميت برخودار مي باشد، امکان اندازه گيري به موقع و با دقت ميزان حرارت داخل گندم ذخيره شده مي باشد.
حجم نسبتاً زياد گندم ذخيره شده در يک فضا، غير هندسي بودن حجم و سطح گندم ذخيره شده، عدم امکان نصب و استقرار کابل هاي مخصوص کنترل دما در بخش هايي از فضاي داخلي انبار (در کنار ديواره ها) باعث عدم دقت در اندازه گيري حرارت داخل حجم گندم و به تبع آن عدم آگاهي واحد بهر برداري کننده مي شود و اين کار قطعاً موجب فساد و ضايع شدن بخش هايي از گندم هاي ذخيره شده خواهد شد.
4- فراهم بودن امکان شناخت و مبارزه فوري با آفات از طريق قرص گذاري و يا به عبارت ديگر گاز دهي در موارد ضروري، يکي از ويژگي هاي ديگري است که در امر دريافت و ذخيره سازي گندم بايد مورد توجه ويژه قرارگيرد.
تاثير گذاري و کارآيي فرآيند مبارزه با آفات انباري در تاسيسات استاندارد ذخيره سازي گندم، نيازمند بسته بودن (SEAL) کامل فضاي ذخيره سازي است. تحقق اين امر به لحاظ نوع ساختمان و سازه انبار هاي مکانيزه عملا امکان پذير نبوده، بنابراين وقوع احتمالي آفات مي تواند تبعات و مشکلات بسياري را به لحاظ فني، اقتصادي و بهداشتي براي واحد بهره برداري کننده به همراه داشته باشد. علاوه بر آن احتمال ورود و شيوع آفات از طريق درزها و منافذ موجود در ديوار ها وجود دارد.
5- امكان ذخيره سازي جداگانه واريته هاي مختلف گندم عملا در انبار هاي مكانيزه وجود ندارد. امر فراهم بودن ذخيره سازي جداگانه انواع مختلف گندم در فضا هاي جداگانه يكي از ويژگي هاي مهم و ضروري تاسيسات ذخيره سازي استاندارد چه با هدف تجارت و چه با هدف تامين خواسته هاي صنايع تبديلي و آرد سازي مي باشد که در انبار هاي مکانيزه با توجه به فضاي ذخيره سازي ميسر نخواهد شد.
6- متناسب با افزايش حجم و ظرفيت ذخيره سازي گندم در يك فضاي معين ريسك نگهداري صحيح و اصولي گندم نيز افزايش مي يابد.
7- با توجه به اينكه امكان تخليه ثقلي بيش از 30 درصد از ظرفيت گندم درانبار هاي مكانيزه عملا وجود نخواهد داشت، يادآوري نكات ذيل از اهميت ويژه ايي برخوردار است.
الف- تحميل هزينه هاي بهره برداري مضاعف (استفاده از نيروي انساني و ماشين آلات بارگيري و انتقال گندم) براي تخليه گندم هايي كه بصورت مكانيزه و با نيروي ثقل امكان تخليه آنها وجود ندارد.
ب- تردد كاميون و ساير ماشين آلات بارگيري به داخل فضاي انبار موجب آسيب ديدگي گندم ها، عدم رعايت اصول بهداشتي و انتقال آلودگي به فضاي ذخيره سازي مي شوند.
ج- تردد كاميونها در داخل انبار، احتمال برخورد با ستونها و ديوار هاي انبار و به تبع آن ايجاد خسارت مالي زيادي را به دنبال دارد.
8- هزينه هاي طراحي و احداث انبار هاي مكانيزه و همچنين هزينه هاي بهره برداري از اين تاسيسات در مقايسه با تاسيسات استاندارد ذخيره سازي (سيلو هاي فلزي) بسيار بيشتر است.
9- يكي از موارد مهمي كه در كار احداث تاسيسات استاندارد ذخيره سازي گندم بايد همواره مد نظر قرار گيرد، رعايت استاندارد ATEX جهت پيش گيري از انفجار هاي احتمالي گرد و غبار گندم درفضاي بسته است.
انفجار ناشي از تراكم گرد و غبار در اين قبيل فضاها موجب تخريب تجهيزات و آتش سوزي خواهد شد كه تبعات و خسارات ناشي از آن در انبار هاي مكانيزه به مراتب بيشتر از سيلو هاي فلزي و بتني خواهد بود.
10- احداث انبار هاي مكانيزه اصولاً نياز به فضاي بيشتري دارد. در مناطقي همانند محوطه بنادر كه امر استفاده بهينه از زمين هاي موجود بسيار ضروري مي باشد. استقرار تاسيسات سيلو هاي عمودي امكان استفاده بهينه از زمين را در مقايسه با انبار هاي مکانيزه فراهم مي کند.
11- محدوديت و مشكلات استقرار و بهره برداري از تجهيزات ويژه اطفاء حريق در انبار هاي مكانيزه نسبت به سيلو هاي فلزي بيشتر است.
12- عمر مفيد انبار هاي مكانيزه ذخيره گندم به علت قرار گرفتن در معرض مستقيم خوردگي و زنگ زدگي سازه هاي فلزي مورد استفاده شده بويژه در بنادر و ساير مناطق گرم و مرطوب در مقايسه با سيلو هاي فلزي کمتر است.
13- مصرف سوخت و انرژي براي تخليه و بارگيري واحد ذخيره سازي در انبار هاي مكانيزه در مقايسه با سيلو هاي فلزي بيشتر است.
