بر اساس گزارش فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) تولید غلات در سال 2022 به میزان 2.8 میلیارد تن بوده که حدود 450 میلیون تن آن در مبادلات تجاری کشورها نقش داشته است. همچنین آمارهای جهانی نشان می‌دهد روسیه با تولید 125 میلیون تن و اوکراین با تولید 74 میلیون تن حدود 30 در صد از تجارت غلات را به عهده دارند و پس از آن، آمریکا و آرژانتین به ترتیب با تولید 94 و 56 میلیون تن از بزرگ‌ترین کشورها در تجارت جهانی غلات در سال 2022 بوده‌اند.
امنیت و ایمنی مواد غذایی در سراسر جهان
عادل دریس، مدیرکل امور بندری سازمان بنادر و دریانوردی ضمن بیان مقدمه بالا اظهار کرد: شیوع کووید 19 ازیک‌سو و جنگ بین روسیه و اوکراین از سوی دیگر اثر زیادی بر امنیت و ایمنی مواد غذایی در سراسر جهان گذاشته است که این موارد سبب شده تا قیمت مواد غذایی در جهان از سال 2022 میلادی به بالاترین حد خود برسد؛ به‌گونه‌ای که قیمت هر تن گندم به حدود 700 دلار رسیده که تقریباً 30 درصد بیشتر از سال 2020 میلادی بوده است. با وجود این، طبق جدیدترین گزارش فائو، افزایش گرمای زمین و گستردگی خشک‌سالی در کشورهای متقاضی غلات سبب شده است میزان خرید این محصولات همچنان افزایش داشته باشد./ بنادر
حمل‌ونقل دریایی
از سوی دیگر، کشور ایران از لحاظ اقلیمی در منطقه نیمه‌معتدل و نیمه‌خشک قرار گرفته و کمبود منابع آبی موجب شده است هرساله بخشی از نیاز کشور به کالاهای اساسی (شامل گندم، ذرت، جو، سویا، دانه‌های روغنی، برنج، شکر و روغن خوراکی) از طریق واردات و حمل‌ونقل دریایی تأمین شود.
با توجه به نیاز روزانه کشور به مصرف کالاهای اساسی، ضرورت دارد این گونه کالاها پس از ورود به بنادر کشور، به‌سرعت مراحل ترخیص خود را طی کنند تا از بنادر خارج و به مناطق مختلف کشور ارسال شوند. بر همین اساس، در سال 1400 و سال 1401 به ترتیب حدود 26 و 21 میلیون تن کالای اساسی از طریق بنادر کشور وارد شده که نشان می‌دهد سازمان بنادر و دریانوردی در بحث تخلیه و بارگیری کالاهای اساسی سهم بسزایی دارد. در واقع بندرهای تجاری کشور، دروازه‌های واردات و صادرات غلات هستند و مسئولیت سازمان بنادر و دریانوردی به‌عنوان متولی بندرهای تجاری، تسهیل و ایجاد بسترهای مناسب برای پهلودهی، تخلیه، بارگیری و نگهداری غلات است.
بسترسازی واردات
وی درباره اقدامات لازم برای بسترسازی واردات و تجهیز بنادر در جهت کاهش هزینه‌های دموراژ تخلیه و بارگیری اظهار کرد: در حقیقت سازمان بنادر و دریانوردی، نهاد حاکمیتی برای تسهیل و تسریع در تخلیه و بارگیری غلات و کالاهای اساسی و کاهش هزینه‌های دموراژ کشتی است که علاوه بر خدمات‌رسانی سریع به کشتی‌ها و شناورهای متردد، با سازمان‌های مختلفی مانند گمرک جمهوری اسلامی ایران، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان غذا و دارو، سازمان دامپزشکی، سازمان استاندارد، سازمان قرنطینه و حفظ نباتات، سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی و دیگر سازمان‌های مرتبط با ترخیص کالا در بنادر در ارتباط است.
ایجاد زیرساخت‌های مناسب
همچنین این سازمان به منظور ایجاد زیرساخت‌های مناسب جهت تسریع در عملیات تخلیه و بارگیری کشتی‌ها و کاهش جریمه‌های ناشی از تأخیر در خدمات‌رسانی و کاهش زمان توقف کشتی‌ها در کنار اسکله، اقدامات مهمی انجام داده است که می‌توان به ایجاد اسکله‌های جدید با آبخور بالاتر برای پذیرش کشتی‌های سایز بزرگ غلات (کشتی‌های 150 هزارتنی)، ایجاد انبارها و سیلوها و محوطه‌های نگهداری کالا در بنادر درجهت افزایش ظرفیت پذیرش کالا و تسریع در انتقال کالا از کشتی به انبارهای بنادر اشاره کرد.
ایجاد بیش از 7 میلیون تن ظرفیت برای ذخیره کالاهای اساسی در بنادر
در حال حاضر بیش از 7 میلیون تن ظرفیت برای نگهداری کالاهای اساسی در بنادر کشور ایجاد شده است که بندر امام خمینی (ره) با 4.2 میلیون تن و بندر شهید رجایی با 1.4 میلیون تن ظرفیت در جنوب و بندر امیرآباد با 500 هزار تن ظرفیت در شمال کشور، نقش اساسی در تخلیه و بارگیری کالای اساسی در جنوب و شمال کشور بر عهده دارند.
ترافیک کشتی‌ها
دریس درباره ترافیک کشتی‌های حامل غلات نزدیک به محدوده بندر امام خمینی (ره) توضیح داد: با توجه به ظرفیت‌های خوب ایجادشده در بندرها، این سازمان هیچ مشکلی برای پذیرش کشتی‌های حامل کالاهای اساسی ندارد؛ اما با توجه به روال و قوانین بین‌الملل دریایی، بنادر کشور پس از پذیرش کشتی در لنگرگاه باید منتظر اعلام آمادگی کاپیتان کشتی جهت پهلودهی به اسکله‌های بندری باشند و تا زمانی که این آمادگی از سوی کاپیتان کشتی اعلام نشود، بنادر صرفاً به ارائه سایر خدمات به کشتی همچون خدمات سوخت‌رسانی، آب‌رسانی و آذوقه‌رسانی می‌پردازند؛ اما به‌صورت‌کلی، مهم‌ترین مشکلات کشتی‌های مستقر در لنگرگاه‌های بنادر و علل اعلام آمادگی‌نکردن آن‌ها برای پهلودهی در اسکله‌های بندری را می‌توان به شرح زیر اشاره کرد:
- مشکلات اسنادی مرتبط به کشتی‌ها (آماده نبودن اسناد موردنیاز گمرک و سایر سازمان‌های صادرکننده مجوز برای پذیرش و ترخیص کالا)
- آمادگی‌نداشتن صاحب کالا و مشکل صاحب کالا با ارسال‌کننده کالا (Shipper)
- مشکل تأمین ارز (طبق قانون، منشأ تأمین ارز جهت پذیرش و ترخیص کالا باید از سوی بانک مرکزی مشخص شود) که به‌عنوان مشکل اصلی صاحبان کالا اعلام می‌گردد.
برنامه سازمان بنادر برای سرمایه‌گذاری‌ه
وی در ادامه درباره مهم‌ترین برنامه سازمان بنادر برای سرمایه‌گذاری‌های جدید پیش رو در جهت تسهیل واردات و تخلیه غلات به کشور گفت: هم‌اکنون ظرفیت تخلیه و بارگیری کالا در بنادر کشور حدود 275 میلیون تن در سال بوده که از این میزان، حدود 50 میلیون تن آن به پذیرش کالای اساسی اختصاص یافته که در حال حاضر حدود دو برابر نیاز کشور به واردات این گونه کالاها است. از اقدامات مهم سازمان بنادر در این خصوص می‌توانیم به ایجاد پایانه‌های بزرگ مکانیزه غلات با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی اشاره کنیم که تمامی آن‌ها به تأسیسات و تجهیزات پیشرفته شامل مکنده‌های پرقدرت، سیلوهای ترانزیتی، انبارهای بزرگ نگهداری کالا و خطوط انتقال کالا از اسکله به انبارها و سیلوها مجهز هستند.
در حال حاضر نیز بندر امام خمینی به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر برای پذیرش کالاهای اساسی دارای چهار پایانه مکانیزه غلات است. با این حال، این سازمان در جهت تسهیل واردات غلات به کشور در حال اجرای برنامه‌های توسعه‌ای دیگری است که به تفکیک هر بندر به شرح زیر است:
بندر امام خمینی: 3 طرح تمام مکانیزه تخلیه و بارگیری غلات با ظرفیت سالانه بیش از 11 میلیون تن که سبب کاهش میانگین روزانه تخلیه کشتی‌های حامل کالای اساسی از 8 روز به حدود 4 روز می‌شود.
بندر شهید رجایی: ساخت سیلوی 150.000 تن
بندر امیرآباد: 3 طرح سرمایه‌گذاری سیلو به میزان 100.000 تن
بندر چابهار: 3 طرح سرمایه شامل سیلو به ظرفیت 100.000 تن و انبار به ظرفیت 54.000 تن
بندر انزلی: 2 طرح سرمایه‌گذاری سیلو به ظرفیت 95.000 تن و مخازن روغن به ظرفیت 6000 تن
مشکلات تریدرهای غلات و شرکت‌های بزرگ فروشنده غلات
دریس در بخش دیگر گفت‌وگو درباره عمده مشکلات تریدرهای غلات و شرکت‌های بزرگ فروشنده غلات به ایران برای اخذ تأییدیه از سازمان بنادر اظهار کرد: کشورها و فروشندگان اصلی صادرات غلات در جهان بسیار محدود هستند که بیشتر آن‌ها از طریق شرکت‌های چندملیتی مانند شرکت‌های چندملیتی آسیایی – اروپایی و آمریکایی-اروپایی به صادرات محصولات خود اقدام می‌کنند. بر همین اساس، کشورهایی ازجمله آمریکا، برزیل، آرژانتین، کانادا، اتحادیه اروپا، روسیه، اوکراین و هند عمده کشورهای صادرکننده غلات به سایر کشورها هستند؛ اما سازمان بنادر و دریانوردی، متولی امر دریا در کشور، تنها مسئولیت تهیه و تنظیم و اجرای مقررات بندری و دریایی و کشتیرانی بازرگانی و اداره امور تخلیه، بارگیری و حمل‌ونقل کالا در محوطه بنادر و انبارداری در بنادر کشور را به عهده دارد و ارتباط کاری با فروشندگان غلات ندارد. لذا این مسئولیت به عهده وزارت جهاد کشاورزی و به‌ویژه دو شرکت عمده واردکننده غلات شامل شرکت بازرگانی دولتی ایران و شرکت پشتیبانی امور دام کشور است.
پتانسیل‌های بنادر ایران در حوزه لجستیک
دریس درباره مهم‌ترین پتانسیل‌های بنادر ایران در حوزه لجستیک، ترانزیت، سوآپ غلات در حوزه بین‌الملل گفت: ایران در مسیر اصلی کریدورهای بین‌المللی ترانزیتی شمال – جنوب معروف به (NOSTRAC) و کریدور بین‌المللی شرق به غرب موسوم به راه ابریشم قرار دارد و دراصطلاح ایران چهارراه ترانزیت است. بر همین اساس، مسئولان کشورمان در چند سال اخیر نسبت به ایجاد زیرساخت‌های لازم و همچنین توسعه آن برای بهره‌گیری از این فرصت طلایی اقدام کرده‌اند؛ بنابراین در صورت رفع تحریم‌های ظالمانه، ایران می‌تواند به زنجیره لجستیک به‌ویژه در زمینه ترانزیت و سوآپ غلات مبدل شود.
یادآور می‌شود؛ بر اساس مطالعات اقتصادی مختلفی که در سطح جهان انجام شده، ایران ارزان‌ترین و باصرفه‌ترین مسیر از لحاظ هزینه و زمان برای ترانزیت غلات است. به‌عنوان‌مثال مسیر ایران در کریدور شمال- جنوب، زمان سیر کالا برای مبادی و مقاصد هند- روسیه را از 26 روز به 12 روز کاهش می‌دهد.
ایران؛ دروازه‌ای برای صادرات غلات روسیه و قزاقستان به کشورهای عربی
دریس درباره آثار ازسرگیری روابط حسنه بین ایران و عربستان، بر ارتباط نزدیک‌تر بندرهای ایران با بنادر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس گفت: ایران در کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال – جنوب قرار دارد که سه کشور اصلی آن روسیه، هند و ایران هستند که از طریق آن، کشورهای شمال اروپا و روسیه از مسیر ایران و دریای خزر به کشورهای حوزه خلیج‌فارس (کشورهای عربی)، اقیانوس هند و جنوب آسیا ارتباط برقرار می‌کنند.
کشور روسیه در سال گذشته 38 میلیون تن غلات صادر کرده که 31 میلیون تن آن گندم بوده است. از سویی، کشورهای عربی برای تأمین نیازهای مردم خود، به واردات گندم و مواد غذایی دیگر وابسته هستند. از سوی دیگر، ایران همواره به دنبال تحکیم و پررنگ‌شدن نقش خود در این کریدور به‌عنوان هاب غلات خلیج‌فارس بوده است؛ بنابراین نزدیک‌بودن بنادر جنوبی کشورمان (بندر امام خمینی (ره)، بندر شهید رجایی و بندر چابهار) به بنادر کشورهای عربی و ازسرگیری روابط ایران با کشور عربستان به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور شورای همکاری خلیج‌فارس، می‌تواند فرصتی طلایی برای کشور در جهت تأمین غلات کشورهای عربی از کشور روسیه و قزاقستان فراهم کند.
مدیرکل امور بندری سازمان بنادر و دریانوردی در پایان اذعان کرد: در حال حاضر بنادر امام خمینی، خرمشهر و شهید رجایی در جنوب و بندر امیرآباد در شمال دارای راه‌آهن هستند و در آینده نیز بندر کاسپین در شمال به راه‌آهن متصل خواهد شد.
ظرفیت 10 میلیون تنی بنادر شمالی کشور برای ترانزیت کالا
همچنین در جهت افزایش حمل ریلی به‌ویژه از بنادر شمالی کشور، تاکنون جلسات مختلفی در سطح وزارت راه و شهرسازی و در سطح سازمان بنادر و دریانوردی با هیئت‌های روسی انجام شده است که نتیجه آن موجب ایجاد توافقاتی میان دو طرف ایران و روس جهت توسعه راه‌آهن و حمل‌ونقل ترکیبی کالا (حمل‌ونقل دریایی و ریلی) شده است. هم‌اکنون ارسال بارهای ترانزیتی غلات از روسیه به بندر امیرآباد در حال انجام بوده و مقرر شده تا دو طرف هم در زمینه افزایش بار و هم در حوزه توسعه زیرساخت‌های موردنیاز، همکاری لازم را به عمل آورند. گفتنی است؛ بنادر شمالی کشور توانایی جابه‌جایی 10 میلیون تن کالای ترانزیتی را دارند.
