واردات تراریخته یا تولید؛ کدام سودمندتر است؟
دبیر پایگاه اطلاع رسانی بیوتکنولوژی ایران
واردات تراریخته یا تولید؛ کدام سودمندتر است؟ کشاورزی ارگانیک و مهندسیژنتیک در سطح گسترده و تنوع بالای کشاورزی کشور، مکمل یکدیگر بوده و هر یک پاسخگوی بخشی از چالشها هستند که با توجه به همین واقعیت، بهرهمندی کشور از مهندسیژنتیک در عرصه کشاورزی و تولید محصولات تراریخته، علاوه بر روش ارگانیک، در سیاستهای کلی نظام و قوانین رسمی کشور به عنوان تکلیف بیان شده است. در بند ۴ بخش منابع طبیعی سیاستهای کلی و بلند مدت جمهوری اسلامی ایران ابلاغی ۱۳۷۹ بر «گسترش تحقیقات کاربردی و فناوریهای زیست محیطی و ژنتیکی و اصلاح گونههای گیاهی و حیوانی متناسب با شرایط محیطی ایران» تأکید شده است. در بند ۶ اهداف میانمدت سند ملی زیستفناوری (مصوب ۱۳۸۴) نیز بهرهمندی از مهندسیژنتیک و تولید دستکم سه محصول تراریخته در میانمدت تکلیف شده است. در بخش «نتایج برنامههای راهبردی» این سند نیز «کاشت گیاهان تراریخته در کشور بهمیزان ۰.۵ درصد از سطح زیرکشت این قبیل گیاهان تا پایان برنامه بلندمدت» به عنوان اهداف سند تکلیف شده است. ماده ۲ قانون ملی ایمنی زیستی مصوب سال ۱۳۸۸ مجلس شورای اسلامی نیز به همینصورت تولید ملی محصولات تراریخته را تکلیف کرده است. در همین راستا نگاشته برای آگاهی بخشی موثر در حوزه محصولات ارگانیک میزبان مهندس زهرا حاجت پور، دبیر پایگاه اطلاع رسانی بيوتکنولوژي ايران شده است.
این مقام مسئول در آغاز با بیان اینکه کشورهای دارنده بزرگترین بازار تولید و مصرف محصولات ارگانیک در جهان همچون آرژانتین، آمریکا، استرالیا، اسپانیا و چین از کشورهای بزرگ تولیدکننده محصولات تراریخته هستند، گفت: آمارهای جهانی حاکی از نقض ادعای مصرف کمتر محصولات تراریخته در کشورهای تولیدکننده و مصرفکننده ارگانیک است. از سوی دیگر کشاورزی ارگانیک تنها برای برخی محصولات و در شرایط خاصی استفاده میشود که در روش ارگانیک به دلیل افزایش آفت و کوچک بودن زمینهای کشاورزی گاه عملکرد محصول به شدت کاهش مییابد و تحمیل کاهش عملکرد به همه بخشهای کشاورزی موجب وارد آمدن فشار بیشتر به منابع طبیعی و آسیب به محیطزیست نیز خواهد شد.
کاهش ردپای زیست محیطی؛ تنها مزیت محصولات ارگانیک
برای مثال آخرین یافتههای سال ۲۰۱۶ دانشمندان سوئدی نیز نشان داده است که تنها مزیت محصولات ارگانیک گاه کاهش ردپای زیستمحیطی است وگرنه محصولات ارگانیک حتی ممکن است دارای آفلاتوکسین و سموم خطرناک سرطانزای بیشتری نسبت به محصولات غیرارگانیک باشند که میتواند امنیت غذایی را به مخاطره بیندازد.
به گفته دبیر پایگاه اطلاع رسانی بيوتکنولوژی فقر خاک در ایران از عناصر غذایی به دلیل مدیریت نادرست کشاورزی طی سالهای گذشته، فرسایش خاک یا جوان بودن خاکها و محدودیت منابع آب از جمله عواملی است که باعث میشود روشهای کشت سنتی از جمله ارگانیک برای بسیاری از محصولات عملا قابل استفاده نباشند. به عنوان مثال محصولات واردات تراریخته مناسب برای شرایط محیطی ایران، برنج بینیاز از کشت غرقابی و با نیاز آبی کم است که توسط دانشمندان مهندسیژنتیک کشورمان در دست پژوهش است. تولید چنین محصولی با استفاده از روشهای دیگر ممکن نیست. از سوی دیگر طغیان آفت درمورد برخی محصولات مانند پنبه موجب شده است در طول پنج دهه پنبهکاران کشور به مشاغل دیگر رو آورده و صنایع پنبه پاککنی و نساجی دچار تعطیلی شوند و کشورمان از صادر کننده پنبه به واردکننده پنبه تبدیل شود.
حال آنکه میدانیم پنبه تراریختهای که هم اکنون در حال اخذ مجوز از مراجع ذیصلاح است، با عملکرد بیش از ۲ برابر در تولید پنبه به دلیل استفاده از رقم برتر و همچنین به دلیل مقاومت قطعی به آفت و بینیازی از مصرف سم میتواند این بحران را حل کند. تجربه موفق کشت پنبه تراریخته در هند نیز نشان میدهد کشت پنبه تراریخته از سال ۲۰۰۲ موجب ۳۹ درصد کاهش مصرف سموم و ۸۸ درصد افزایش سود دهی این محصول شدهاست.
واردات ترایخته سویا و کلزا و پنبه
حاجتپور با اشاره به اینکه سویا، کلزا، پنبه، ذرت، کدو، سیب زمینی، چغندر قند، نیشکر، پاپایا و ماهی سالمون محصولات تراریخته هستند که از این میان سویا، کلزا، پنبه و ذرت در سطح وسیع در بازار جهانی مبادله میشوند، گفت: این چهار محصول هم اکنون با کسب مجوز از مراجع قانونی وارد کشور می شود. و سابقه واردات این محصولات به پانزده سال گذشته باز می گردد که رکورد واردات آن تا پنج میلیارد دلار در دولت های نهم و دهم بود؛ البته تنها از ابتدای دولت یازدهم فرآیند قانونی صدور مجوز آن پیگیری شد. همهی محصولات تراریختهای که مجوز ورود به بازار مصرف را دریافت میکنند، قبلا مورد مطالعه قرار گرفته و آزمونهای ارزیابی ایمنی زیستی را در چندین مرجع ملی و بینالمللی معتبر با موفقیت پشت سر گذاشتهاند. فهرست همه رخدادهای تراریخته دارای مجوز در اتاق تهاتر ایمنی زیستی (Biosafety Clearing House) موجود است.
دستیابی به فناوری واردات تراریخته برای ایران تاکنون ارمغانی نداشته است
به گفته وی کشورمان ایران به همت تلاشهای بیدریغ پژوهشگران متعهد نزدیک به دو دهه است که به فناوری تولید محصولات تراریخته دست یافته است که دو محصول پنبه و برنج آماده کسب مجوز هستند؛ اما هنوز هیچ محصول تراریختهای که نتیجهی تولید ملی باشد وارد بازار نشده است. بخشی از این عقبماندگی در بهرهبرداری از یک فناوری مربوط به قانونشکنیها یا دست کم خودداری از اجرای قانون ملی ایمنی زیستی در دوره دولت نهم بوده است و بخشی دیگر نیز مربوط به فضاسازی علیه این فناوری است که هر بار با نزدیک شدن به تولید ملی محصولات تراریخته شدت میگیرد. همچنین شواهد حاکی از آن است که متولیان این جریانسازی علیه محصولات واردات تراریخته به مزایای این فناوری کاملا واقفاند و صرفا به دلیل اینکه تولید ملی این محصولات مانع بزرگی برای تداوم واردات خواهد بود، با تشویش اذهان عمومی از تحقق تولید ملی جلوگیری میکنند.
آیا واردات تراریخته سودمند است؟
دبیر پایگاه اطلاع رسانی بيوتکنولوژی ایران در پایان یادآور شد: محصولات تراریخته بیش از هر محصول دیگری قبل از ورود به بازار مصرف مورد مطالعه و ارزیابی قرار میگیرند و این محصولات مورد تائید مراجع علمی ملی و بینالمللی هستند. همچنین سازمان جهانی بهداشت تصریح کرده است که محصولات تراریخته موجود در بازار به اندازه انواع غیر تراریخته سالم هستند و آمارهای رسمی سازمان فائو و آمارهای ملی کشورها نیز حاکی از آن است که سالانه حجم عظیمی از محصولات واردات تراریخته در سطح جهان تولید و مصرف میشوند.
اروپا سالانه میزبان 33 میلیون تن سویای تراریخته است
همچنین سالانه فقط 33 میلیون تن سویای تراریخته از ابرکشورهای تولیدکننده این محصول، برزیل، آرژانتین و ایالات متحدهی آمریکا، وارد اروپا میشود و آنچه امروز در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی رواج یافته است مبنای علمی ندارد. انتظار میرود مخاطبان فرهیخته برای اطلاع از درستترین وضعیت تولید و مصرف محصولات واردات تراریخته و تبعات و پیامدهای آن به آمارهای رسمی و مطالعات علمی منتشر شده در مجلات معتبر و مراجع علمی مورد وثوق جهانی همچون سازمان جهانی بهداشت و فائو مراجعه کنند و از توجه به شایعات بی اساس صرفا به دلیل اینکه مکررا در هر محفلی بیان میشود، بپرهیزند.
