90 درصد صنعت روغن و دانه های روغنی وابسته به واردات است

در آستانه 80 سالگی صنعت روغن نباتی کشور به گفت و گو با یکی از تاثیرگذار ترین افراد این صنعت با سابقه ریاست انجمن صنفی صنایع روغن نباتی ایران و از بنیان گذاران این انجمن پرداخته‎ایم. عباس حاجی زاده از دهه 70 وارد صنعت روغن شده است. وی فوق لیسانس مدیریت صنایع است و فعالیت خود را از سازمان صنایع ملی ایران آغاز کرده است که مدیریت برخی از شرکت های تحت پوشش را برعهده داشته است.

سپس در شرکت توسعه کشت دانه های روغنی در حیطه روغن رسما کار خود را آغاز کرد. ازجمله برجسته ترین اقدامات وی در طول سابقه کاری خود در این صنعت، تحقیقات و توسعه کشت دانه های کلزا جهت تامین منابع روغن خوراکی در ایران است.

چگونگی تاسیس انجمن صنفی صنعت روغن ایران

وی در ابتدای سخن در خصوص نحوه شکل گیری شرکت توسعه کشت دانه های روغنی، بیان داشت: شرکت توسعه کشت دانه های روغنی قبل از انقلاب به دستور دولت و با سرمایه گذاری شرکت های روغن نباتی تاسیس شد و فعالیت اصلی آن معرفی و توسعه کشت دانه های روغنی بود که در این عرصه بسیار موفق عمل کرد. علاوه بر آن در آن سال ها به عنوان اتحادیه صنایع روغن در حال فعالیت بود که از سویی با کشاورزان قرارداد کشت منعقد می نمود و خدمات زراعی و نهاده های مورد نیاز را در اختیار آن ها می گذاشت. در زمان برداشت دانه به روند خرید آن و ارسال به کارخانجات روغن کشی اقدام می کرد و از سوی دیگر با مقامات دولتی و وزارت کشاورزی برای اخذ برنامه ها و اجرای آن در ارتباط بود.

به دلیل مصرف بالای روغن در کشور و نبود تولید آن در داخل، الزاما دولت اقدام به واردات روغن خام از خارج می نمود

وی در ادامه افزود: به دلیل مصرف بالای روغن در کشور و نبود تولید آن در داخل، الزاما دولت اقدام به واردات روغن خام از خارج می نمود و آن را بر اساس سهمیه بندی در طرح کوپن به کارخانجات تحویل می داد و کارخانجات نسبت به تصفیه و بسته بندی و عرضه آن در بازار اقدام می نمودند و کوپن مربوطه را به به دولت تحویل می دادند. این امر کارخانجات را به کارگزاران دولت تبدیل نموده و هرگونه ابتکار عمل را از آن ها سلب می نمود و صنعت عملا مرده و فاقد تحرک لازم به عنوان واحد تولیدی کارآفرین بود. لذا نیاز بود که با اعمال تمهیداتی، فعالیت تولیدکنندگان آزادتر انجام شود.

در سال 1375 زمزمه های لزوم تاسیس انجمن صنفی تحت عنوان یک تشکل مستقل و مشخص فراگیر شد. تاسیس انجمن فوق باعث شد که نرخ گذاری کارمزد کارخانجات تولیدکننده روغن که از سوی دولت مشخص می شد به ثبات و نرخ مطلوب تر نزدیک شود و از طرفی شرکت های تولیدکننده روغن بتوانند خود، بخشی از روغن مورد نیاز را به صورت آزاد وارد نمایند و خارج از سیستم کوپنی توزیع نمایند. خوشبختانه دولت رفته رفته بخش هایی از صنعت تولید روغن نباتی را به بخش خصوصی واگذار کرد و صنعت روغن مستقل شد.

آغاز دوره جدید صنعت روغن در ایران

حاجی زاده در خصوص چگونگی آغاز دوره جدید از صنعت روغن، اذعان داشت: من بیش از 20 سال سابقه در کارنامه کاری خود در حیطه دانه های روغنی دارم و در طول سال های خدمت بیش از پیش به اهمیت و ارزش ملی کاشت دانه های روغنی پی بردم. روغن مورد نیاز جامعه از دو طریق منایع حیوانی و گیاهی تامین می شود. در گذشته در ایران از منابع حیوانی استفاده می شد و با افزایش جمعیت و عدم کفایت منابع حیوانی و با ورود تکنولوژی رفته رفته منابع گیاهی جایگزین منابع حیوانی شد. شرکت توسعه کشت دانه های روغنی اقدام به ترویج و کشت آفتاب گردان، سویا و پنبه دانه کرد که با ورود سویا و افتاب گردان دوره جدیدی در تولید روغن آغاز شد.

نقش روغن و دانه های روغنی در تغذیه جهانی

وی در خصوص نقش روغن و دانه های روغنی در تغذیه جهانی، خاطرنشان کرد: منابع گیاهی به دو گروه میوه های روغنی مانند پالم و زیتون و منابع حاصل از زراعت دانه های روغنی شامل دو گروه با گرایش پروتئینی مانند کنجاله سویا و پنبه دانه که گستره عظیمی از نیاز تغذیه جامعه را تامین می کند و گروه دوم با گرایش روغنی مانند کنجد، کلزا، ذرت و آفتاب گردان است. 30 درصد نیاز انرژی انسان ها از طریق منابع چربی تامین می شود، نقش اساسی در تغذیه انسان دارد. خاستگاه اصلی سویا، آمریکای شمالی و جنوبی است. آفتابگردان نیز دارای خاستگاهی در آمریکای جنوبی یا کشورهای شرق اروپا است.

در دهه 1340 سویا و آفتابگردان توسط شرکت توسعه کشت دانه های روغنی و مدیر وقت مرحوم خدیوی به ایران معرفی شد و در مناطق شمالی مانند مازندران، گلستان و آذربایجان کشت سویا رایج شد و همزمان کشت آفتابگردان در مناطقی ازجمله آذربایجان، گلستان، فارس، کردستان و خراسان شمالی آغاز شد اما با توجه به اینکه ایران دارای اقلیم کم آب و خشک است، نتایج کمتر از حد انتظار عاید شد. زراعت پنبه دانه که به طلای سفید در جهان شهرت دارد، تمامی بخش های آن قابل بهره برداری است. متاسفانه پس از دهه 80 به دلیل شرایط خاص کشاورزی و مسائل اقتصادی، کشت پنبه رفته رفته از الگوی کشت کشاورزان کشور خارج شد. به تبع آن منابع روغنی حاصل از پنبه دانه از گردنه الگوی روغن مصرفی حذف شد. با توجه به مسائل اقلیمی نیاز بود که محصول جدیدی برای تامین منابع روغن کشور قرار گیرد.

آستانه ورود دانه کلزا به صنعت روغن ایران

حاجی زاده در خصوص نحوه ورود دانه کلزا به ایران، گفت: پیرو مطالعات انجام شده پس از جنگ جهانی دوم در سراسر جهان، دانه کلزا یا شلغم روغنی یا منداب به عنوان منبع تامین روغن به جهانیان معرفی شد که به صورت خودرو در ایران رشد می کرد اما مصرف آن برای تامین روغن سوخت و روان کننده ها استفاده می شد. کشور کانادا پس از دوره جنگ جهانی دوم  به دلیل مشکلات کمبود روغن، تمرکز اصلی خود بر این محصول گذاشت و با عملیات به زراعی و به نژادی بر روی ژرموپلاسم کلزا موفق شدند تا ارقام جدید قابل مصرف برای انسان و دام را تامین نمایند که به کنولا شهرت یافت.

چراکه کلزا دارای اسید اروسیک بالا است و برای تغذیه انسان مناسب مصرف نیست. با گسترش و اصلاح دانه کلزا توسط کانادایی ها این محصول با میزان اسید اروسیک و گلوکزینولیت به پایین تر از حد مجاز و قابل مصرف تبدیل شد. در ایران نیز از دهه 40 تا 50، انجام آزمایشات بر روی دانه کلزا آغاز شد و پیرو تحقیقات وزارت کشاورزی فعالیت داشتند اما موفق نشدند تا ارقام قابل مصرف و خوراکی قرار گیرد.

در زمان تشکیل انجمن صنفی با ارقامی از دانه کلزا آشناییت ایجاد شد و نزدیک به 20 نوع بذر هیبرید کلزا از کانادا وارد کشور شد و به صورت آزمایشی کشت آن در مرکز تحقیقات صفی آباد دزفول با نظارت وزارت جهاد کشاورزی و شرکت توسعه کشت انجام شد و در نهایت چند رقم بذر هیبرید مناسب تشخیص داده شد، به کشور معرفی شد و در سطوح زیاد زیر کشت رفت و با موفقیت مواجه شد و متعاقب آن تولید بذر هیبرید کلزا نیز در دزفول و هرمزگان آغاز گردید.

سکته ای بر زراعت دانه های روغنی

وی در ادامه افزود: کلزا گیاهی است که به سرما، شوری و خشکی دارای حساسیت اندکی است و قابل توسعه و کشت در سرتا سر مناطق ایران است. از آنجایی که  بیش از 40 درصد دانه کلزا دارای روغن است، می‌تواند نیاز اعظمی از روغن مورد نیاز کشور را تولید کند. لذا برنامه ده ساله ای در دولت اصلاحات به تصویب رسید که خوشبختانه صنعت روغن در آن زمان به موفقیت های چشمگیری دست یافت.

در آن زمان بذور هیبرید دانه کلزا در استان های هرمزگان و خوزستان تولید، بوجاری و بسته بندی شد و به سرتا سر کشور ارسال شد. پیشرفت کشت کلزا تا جایی رسید که در یک سال حجم تولید آن به نزدیک به 500 هزار تن رسید که موفقیت قابل توجهی در این صنعت به شمار می‌رود. پس از آن متاسفانه با تغییر دولت، توجه به این صنف کاهش یافت و در دوران دولت دکتر احمدی نژاد با افزایش درآمدهای نفتی، سکته بزرگی به زراعت دانه های روغنی وارد شد.

سرمایه گذاری در زمینه دانه های روغنی، سرمایه ای برای آینده صنعت روغن

حاجی زاده در خاتمه با اشاره به اینکه با روی کار آمدن دولت دکتر روحانی، نیاز به تامین روغن و کشت کلزا مجدد در عرصه تصمیمات مطرح شد و کشت این محصول مجدد رونق گرفت، یادآور شد: دستیابی به رونق پیشین و بهره برداری از این محصول ارزشمند می تواند صنعت روغن را از سرشکستگی ملی نجات دهد. تمامی کالاهای اساسی ازجمله گندم، شکر، برنج و گوشت می توان تا حد زیادی از طریق توان داخلی نیاز جامعه را تامین کرد

اما در صنعت روغن و دانه های روغنی بیش از 90 درصد وابستگی به واردات وجود دارد و توانایی مقابله با چالش های جهانی از سوی ایران وجود ندارد. از این رو تمامی سرمایه گذاری انجام شده در زمینه دانه های روغنی ازجمله کلزا سرمایه ای برای آینده صنعت محسوب می شود و توانمندی بیشتری عاید اقتصاد کشور می شود.