بذر، مهمترین نهاده بخش کشاورزی بوده و تاثیر سایر نهادهها در تولید محصول، متاثر از کیفیت بذر میباشد. لذا با توجه به اهمیت تولید محصولات کشاورزی در نیل به امنیت غذایی کشور، توجه جدی به اجزای مختلف نظام بذر کشور و بخشهایی از آن که بطور بالقوه میتواند محل تهدید باشد، اهمیت بیشتری مییابد چراکه امنیت غذایی و امنیت بذر، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و بدون شک، عدم امنیت در یکی، ناامنی در دیگری را سبب خواهد شد و لطمه به امنیت غذایی، امنیت ملی را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.
مهندس صمد مُبصّر، معاون مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار نگاشته اظهار کرد: براساس سیاست کلی معاونت امور زراعت، تامین 65% بذر گندم آبی و 40% بذر گندم دیم با بذر گواهیشده هدفگذاری شده است. لذا بر این اساس، برنامه تامین بذر گواهیشده تا سال زراعی 96-95 با رشد سالانه همراه بوده است به نحوی که در این سال زراعی با تحقق برنامهای معادل 91 درصد، بیش از 470 هزارتن بذر گندم در طبقات و ارقام مختلف توسط شرکتهای بذر دارای مجوز خریداری شد که قسمت اعظم بذرهای تولیدی نیز بفروش رسیده و توسط کشاورزان کشت گردید.
ثبت رقم بیسابقه تولید 543128 بذر گندم در کشور در سال 97-96
همچنین در سال زراعی 97-96 برنامه تامین بذر گندم با رشد حدود ده درصدی، 572 هزارتن برنامهریزی شد و براساس تلاش شرکتهای بذر، پیمانکاران تولیدکننده بذر و دستگاه نظارت، حدود 95 درصد برنامه طراحی شده، محقق گردید و بیش از 543128 تن بذر گندم خریداری شد.
وی با بیان اینکه این مقدار بذر در تاریخ تولید و تامین بذر کشور بی سابقه بوده است، گفت: این امر مهم با وجود عوامل طبیعی نامساعدی مانند دمای پائین کم سابقه بهاره و شیوع بیماریهایی مانند لکه نواری باکتریایی گندم انجام شد. اغلب محققین و متخصصین دنیا، نقش بذر با کیفیت را در تولید محصول بین 25 تا 50 درصد بیان میکنند، لذا چنین حجمی از بذرهای باکیفیت تولید داخل نقش اساسی و بیبدیلی را در پایداری خوداتکائی گندم داشته است و مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر ونهال رسالت خود را به عنوان ناظر کیفی تولید بذر و دستگاه نظارت در این مهم بخوبی ایفا نموده است.
آیا در زمینه اصلاح بذر گندم در کشور اقدامی صورت گرفته است؟
مبصر در پاسخ به این سوال که آیا در زمینه اصلاح بذر گندم در کشور اقدامی صورت گرفته است، گفت: بیشک در ایران نیز مانند اغلب مناطق دنیا، تولید بذر گواهی شده و تشکیل نظام رسمی بذر، با بوجود آمدن برنامههای تحقیقات کشاورزی و اصلاح ارقام جدید همراه بوده است. اصلاح ارقام جدید و پژوهش در کشاورزی با ایجاد بنگاه اصلاح و تولید بذر چغندرقند (1312) و مرکز توتون تیرتاش (1316) آغاز گردید. در سال 1336، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر به منظور تحقیق بر روی گیاهان زراعی اصلی و درختان میوه در کرج آغاز به کار نمود. بلافاصله بعد از آغاز به کار این موسسه و ایجاد ارقام جدید غلات که با همکاری سازمان خواروبارجهانی در ایستگاههای اصلی تحقیقات کشاورزی کشور شامل کرج، ورامین، مغان و داراب صورت گرفت، تولید بذر گواهی شده ارقام جدید غلات جهت توزیع بین کشاورزان نیز در این ایستگاهها آغاز گردید.
تنها 3 درصد از بذرهای کشت اراضی وارداتی است
وی در خصوص وضعیت فعلی تولید بذر کشور اظهار کرد: سالانه حدود 2 میلیون تن بذر برای کشت اراضی کشور مصرف میگردد. حدود 650-600 هزار تن از این مقدار بذرهای رسمی با منشا تولید داخل (حدود 97%) یا واردات (کمتر از 3% وزنی) هستند و مابقی بذرهای غیررسمی هستند که توسط خود کشاورزان تولید و مصرف میشوند. ظرفیت برای افزایش سهم بذرهای رسمی از منظر انبار، دستگاه های فرآوری و نیروی انسانی متخصص وجود دارد اما به دلایلی این امر به کندی محقق میگردد. بسیاری از بذرهای گیاهان خودگشن مانند غلات، حبوبات، علوفه و …. در نظام رسمی نیاز به حمایت داشته و چنانچه در تولید آنها تسهیلات ارزان قیمت و یارانه در اختیار قرار نگیرد، تفاوت قیمت بذر و دانه بالاتری داشته و بسیاری از کشاورزان به سمت مصرف بذرهای خودمصرفی سوق پیدا خواهند کرد.
از سوی دیگر در مورد بذرهای محصولات دگرگشن (هیبرید و غیرهیبرید) مانند کلزا، آفتابگردان، ذرت و …. توان فنی شرکتهای داخلی درحد کفایت بوده ولی به دلایلی مانند واردات بذرهای مشابه با استفاده از ارز و یارانه دولتی و عدم دسترسی به ژرم پلاسم مورد نیاز برنامههای بهنژادی باعث شده است که علیرغم وجود توان داخلی، همچنان مقادیری از نیاز کشور برای چنین بذوری از محل واردات تامین شود.
وجود 150 رقم گندم در ایران
بعدها در دهه هفتاد شمسی و با تخصصی شدن برنامههای به نژادی غلات، مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم آغاز به کار نمود و فرآیند اصلاح ارقام دیم در این مؤسسه ادامه یافت. در حال حاضر بیش از 150 رقم گندم در فهرست ملی ارقام گیاهی درج شده است؛ برنامه تولید بذر غلات کشور با حدود 60 رقم در جریان است که بیش از 95 درصد این ارقام محصول برنامه بهنژادی مؤسسات تحقیقاتی متعلق به وزارت جهاد کشاورزی هستند.
افزایش سهم تولید بذرهای ایرانی با ایجاد فضا برای همکاری با خارجیها در جهت تبادل ژرم پلاسم و تجربیات
مبصر با اشاره به اینکه وجود سیاستهای کلان و پایدار در برنامه تولید بذر، سیستمهای حمایتی و آرامش در بازار محصولات کشاورزی (قیمت محصول) میتواند تا حدود زیادی مانع نوسانات صنعت بذر کشور گردد، تصریح کرد: ایجاد فضای ارتباطی بین شرکتهای تولید بذر ایرانی و همتایان خارجی خود برای تبادل ژرمپلاسم و تجربیات در کنار نوسازی ابزار و ادوات فرآوری بذر خواهد توانست سهم تولید بذر شرکتهای ایرانی را در تامین بذر مورد نیاز کشور پایدار نموده و ارتقا بخشد.
لذا باید توجه داشته باشیم بسیاری از کشورهای دنیا برای امنیت بخشیدن به تامین غذای کشور خود، نگاه حمایتی جدی به نظام ملی بذر خود دارند. در شرایط تحریم، ضرورت دارد با تخصیص یارانه برای مصرف بذرهای خودگشن (غلات، حبوبات، علوفه و ..)، فراهمسازی تسهیلات بانکی ارزانقیمت برای تولیدکنندگان بذر، ایجاد فضای رقابتی سالم برای بذرهای وارداتی و تولید داخل با وضع تعرفه مناسب، فضای امنی را برای صنعت بذر کشور فراهم نمائیم.
