توليد 3 درصد از گندم جهان در قزاقستان

با وسعتي 5 برابر کشور فرانسه و دارا بودن عنوان بزرگ‌ترين کشور محصوردر خشکي، تعجبي نيست که قزاقستان يکي از بزرگ‌ترين توليد‌کنندگان و صادرکنندگان غلات در جهان محسوب مي‌شود. بيش از 74 درصد از زمين‌هاي قزاقستان براي کشاورزي مناسب هستند.

تاريخچه توليد گندم در قزاقستان:

به دليل آب و هواي مناسب، گندمي که در قزاقستان توليد مي شود کيفيت بسيار بالايي دارد که قابل رقابت با بهترين انواع توليد شده در اروپا و آمريکا است. زمين‌هاي قابل کشت بسيار زياد و جمعيت نزديک به 17 ميليوني اين کشور که ميزان مصرف زيادي ندارند، قزاقستان را در زمره 10 کشور برتر صادرکننده گندم در جهان قرار داده است. در سال زراعي 2011-2012 اين کشور با توليد 1/26 ميليون تن غلات، يکي از بهترين سال‌هاي توليد خود را پشت سر گذاشت.

تاريخچه توليد گندم در قزاقستان تا سال 2000 سيري نزولي و بلند مدت را تجربه کرده است. پس از برداشت 6/19 ميليون تني در سال 1969، در دهه 70 ميزان توليد گندم به دليل کاهش زمين‌هاي زراعي کم شد. در اوايل دهه 90 پس از جدايي از اتحاد جماهير شوروي و از دست دادن بسياري از

سوبسيدهاي دولتي، مقامات محلي کشاورزي، ميزاني را براي توليد کشاورزان به ازاي هر هکتار تعيين کردند؛ زمين‌هاي کشاورزي که کمتر از 9/0 تن در هر هکتار برداشت گندم داشتند براي هميشه به چراگاه تبديل مي شدند. در حال حاضر 70 درصد از زمين هايي که قابليت کاشت بذر در آن‌ها وجود دارد به چراگاه‌هاي دائمي تبديل شده اند. با توجه به اين‌که در قزاقستان دامپروري هميشه از اهميت بالايي برخوردار بوده است، به همين دليل است که بسياري از زمين‌هاي زراعي به چراگاه تبديل شده‌اند.
بين سال هاي 1993 تا 1999هرساله تقريبا 2 ميليون هکتار از زمين‌هاي زير کشت گندم قزاقستان کم مي‌شد. در سال 1991 تقريبا 90 درصد زمين‌هاي زراعي در اختيار دولت بود اما در سال‌هاي اخير با واگذاري اين زمين‌ها به بخش خصوصي وضعيت توليد غلات اين کشور بهبود يافته است.
قزاقستان، آخرين کشور از جماهير شوروي که به استقلال دست يافته است، از زير يوغ دولتي کمونيستي به سوي ابرقدرت شدن در منطقه به آرامي گام بر مي‌دارد. در دهه گذشته اقتصاد کشور به دليل استفاده بسيار زياد از منابع نفت و گاز طبيعي رونقي شگفت انگيز داشته است. اگرچه قزاقستان در بين کشورهاي با درآمد متوسط طبقه بندي مي‌شود، فقر در مناطق روستايي بسيار گسترده است.
کاهش خدمات کشاورزي دولتي، تنزل کيفيت خاک و نبود زيرساخت هاي مناسب موجب استفاده نکردن از زمين‌هاي کشاورزي در اين کشور شده است. کشاورزي تنها 10 درصد از توليد ناخالص ملي قزاقستان را پوشش مي دهد و تنها 20 درصد از جمعيت اين کشور در بخش کشاورزي مشغول به کار هستند. در حالي‌که با توجه به وسعت کشور و آب‌و‌هواي مناسب براي کشاورزي، ظرفيت‌هاي بيشتري بايد به اين بخش اختصاص يابد.

زمين هاي کشاورزي در قزاقستان:

اصلي‌ترين منطقه توليد محصول در قزاقستان استپ هاي شمال اين کشور است. در اين بخش گندم بهاره پول‌ساز‌ترين محصول زيرکشت است. ديگر محصولات کشاورزي مهم قزاقستان جو، ذرت، برنج و سويا مي‌باشد.
قزاقستان که زماني کشور اصلي توليد کننده غذا در جماهير شوروي محسوب مي‌شد، با سياست‌هاي غلط حکومت کمونيستي بسياري از زمين‌هاي مناسب را از دست داد. در سال 1954، ميليون‌ها هکتار از زمين‌هاي منطقه آلتاي در شمال قزاقستان براي کاشت غلات آماده شد. تا سال 1960، تأثير کاشت يکنواخت يک بذر و نداشتن برنامه ريزي براي جلوگيري از فرسايش خاک، زمين‌هاي بسيار زيادي را از بين برد و ميليون‌ها تن خاک باارزش را به دست فرسايش باد سپرد.
براساس نوع خاک، آب و هوا و شرايط اقتصادي، قزاقستان را مي‌توان به 5 منطقه شمال، مرکز، غرب، شرق و جنوب تقسيم کرد. 71 درصد از گندم توليدي اين کشور در قسمت شمال، 10 درصد در غرب، 5 در صد در شرق و 7 درصد در هرکدام از قسمت‌هاي جنوب و مرکز توليد مي‌شود.

برنامه قزاقستان براي بخش کشاورزي:

از لحاظ توليد غلات، قزاقستان با کانادا برابري مي‌کند و در بخش توليد گندم نيز کمي کمتر از کانادا توليد دارد. امروزه، قزاقستان 3 درصد از گندم جهان را توليد مي‌کند.
در سال هاي گذشته دولت قزاقستان سعي داشته که ظرفيت ذخيره سازي خود را افزايش دهد. بنابر همين سياست، ترمينال هاي غلاتي در مناطق جنوبي و شمالي قزاقستان با ظرفيت‌هاي بالا احداث شده است.
تصميمات ديگر دولت در زمينه افزايش توليد غلات ديگر علاوه بر گندم به اين منجر شده است که تا سال 2020 گندم 52 درصد از توليد کل غلات قزاقستان را تشکيل دهد. دليل کاهش تدريجي کشت گندم بهبود شيوه‌هاي کشاورزي در زمينه کاشت چرخشي غلات و توليد بيشتر دانه هاي روغني و خوراک دام براي گسترش صنعت دام و طيور مي باشد. البته اين تغيير بيشتر در مزارعي رخ مي‌دهد که پشتوانه مالي بهتري دارند تا بتوانند هزينه‌هاي تهيه ماشين آلات جديد و بذر گران‌تر را تأمين کنند.
در فوريه 2013 دولت قزاقستان برنامه اي تحت عنوان “تجارت محصولات کشاورزي_2020” را معرفي کرد. اين برنامه قصد دارد تا سال 2020 در 4 موضوع شرايط را بهبود بخشد:
بهبود شرايط مالي
افزايش قابل خريد بودن محصولات
تجارت در زمينه محصولات کشاورزي
گسترش سيستم حمايتي از توليدکنندگان
در ماه مه 2015 سازمان کشاورزي و غذا (فائو) موافقت نامه اي را با وزارت کشاورزي قزاقستان امضا کرد مبني بر اين که با همکاري اين دو سازمان برنامه هاي ملي کشاورزي حمايت شوند و همچنين به کشورهاي منطقه نيز در زمينه هاي کشاورزي کمک شود.
برنامه هاي دولت براي بهبود بخش کشاورزي، موجب جذب سرمايه گذاران خارجي در اين کشور شده است. براي مثال 3 منطقه حاصلخيز غلات قزاقستان 58 درصد از ميزان سرمايه گذاري ها را در بخش کشاورزي در سال 2014 به خود اختصتص داده اند.
رشد زمين‌هاي زيرکشت دانه‌هاي روغني در سال‌هاي اخير بيشتر شده است. توليد دانه آفتابگردان و کلزا در حال افزايش است اما توليد کلي زير يک ميليون تن مي‌باشد. در راستاي افزايش کاشت بذرهاي غير از گندم، ساخت 3 کارخانه روغن کشي با مجموع ظرفيت 2/1 ميليون تن در دستور کار وزارت کشاورزي قرار گرفته است.

نتايج تحقيق بانک جهاني در زمين هاي قزاقستان:

در تحقيقي که بانک جهاني در سال 2015 منتشر کرد، حجم محصولات کشاورزي توليد شده در قزاقستان هر ساله حدود 27 درصد تفاوت دارد و اين تفاوت به دليل تغييرات آب‌و‌هوايي است. افزايش دما، پديده‌هاي جوي همراه با افزايش آسيب‌پذيري محصولات در برابر خشکسالي و آفات ممکن است در سال‌هاي آينده اين ميزان تفاوت را افزايش دهد. در استپ هاي شمال کشور که محصول گندم بيشتر با آب باران تأمين مي شود، پيش‌بيني مي‌شود که از هر 5 سال، 2 سال آن با خشکسالي و کاهش محصول روبرو شود.
بانک جهاني بر لزوم تمرکز بر مديريت ريسک کوتاه مدت و ميان مدت اشاره کرده است. اين مطالعه مشخص مي‌کند که چگونه مديريت ريسک مي‌تواند بر ميزان توليد، بازار و محيط زيست تأثير بگذارد. توصيه بانک جهاني به وزارت کشاورزي قزاقستان اين است که گوناگوني محصولات را افزايش دهد و امکانات و آموزش هاي لازم براي اين تغييرات را در اختيار کشاورزان قرار دهد.

افزايش صادرات قزاقستان:

در ماه مارس 2015 وزير کشاورزي اين کشور اعلام کرد که در 5 سال گذشته توليد محصولات کشاورزي دو برابر شده است و ميزان صادرات محصولات کشاورزي به 3 ميليارد دلار رسيده است.
در سال مالي جديد، وزير کشاورزي قزاقستان تصميم دارد که صادرات غلات را افزايش دهد. در سال جاري ميزان کل توليد غلات قزاقستان 7/18 ميليون تن مي‌باشد که اين ميزان پاسخگوي 9 تا 5/9 ميليون تن نياز داخلي و حدود 8 ميليون تن صادرات خواهد بود. از ميزان توليد سال 2015، 7/13 ميليون تن گندم (6 درصد بالاتر از 2014) و 7/2 ميليون تن جو (11درصد بيشتر از 2014) بوده است. يکي از دلايل افزايش توليد در سال 2015 استفاده از کودهاي معدني بوده‌است.
بر اساس آمار تا ابتداي سال 2016 ذخاير غلات قزاقستان 8/13 ميليون تن بوده‌است که نسبت به چهار سال گذشته تغيير محسوسي نداشته است.
توليد غلات قزاقستان در سال 2015، 8/8 درصد بالاتر از توليد 2014 بوده است. تاکنون قزاقستان 5/6 ميليون تن غلات در سال جاري ميلادي صادر کرده است. چندماه قبل، پيش‌بيني مي‌شد که صادرات غلات اين کشور 5/7 ميليون تن باشد، اما ميزان نهايي بالاتر از پيش‌بيني‌ها است. در سال گذشته ميزان صادرات غلات 6/6 ميليون تن بوده است.
در سال 2015 به دليل کاهش ارزش پول قزاقستان و همچنين نرخ شناور ارز از آگوست 2015، نرخ صادرات گندم در ژانويه 2016 تقريبا 40 درصد کمتر از زمان مشابه در سال قبل بود. البته اين نرخ صادرات با قيمت گندم صادراتي روسيه و اوکراين برابري مي‌کرد. بين ماه‌هاي آگوست 2015 تا ژانويه 2016 ارزش تنگه قزاقستان (ارز رايج اين کشور) 100 درصد کاهش يافته است. قبل از آگوست 2015 يک دلار آمريکا حدود 183 تنگه بود، در حالي که در ژانويه 2016، يک دلار برابر با 380 تنگه بوده است. پايين بودن قيمت صادرات موجب افزايش صادرات در سال 2016 شده است. البته علاوه بر کاهش ارزش پول کشور عوامل ديگري نيز موجب تغيير در بازار غلات قزاقستان شده است، از جمله اين عوامل مي‌توان به نکات زير اشاره کرد:
هزينه صادرات به ايران به دليل افزايش 3 درصدي تعرفه راه آهن و افزايش 4 درصدي تعرفه در ترمينال غلات آکتائو، بيشتر شده است.
مسيرهاي صادرات در ايران و ترکيه به دليل اختلافات ترکيه-روسيه و ايران- عربستان مسدود شده‌اند.
تاجران جو سعي داشتند تا قبل از نوروز ميزان قابل توجهي جو به ايران صادر کنند.
تا دسامبر 2015، به دليل کاهش ارزش تنگه نسبت به روبل روسيه، صادرات گندم قزاقستان که در حال حاضر ارزان تر از گندم روسيه است ممکن است افزايش يافته باشد. صادرات به روسيه معمولا در آمارهاي بين المللي منتشر نمي‌شود زيرا در اتحاديه اقتصادي اوراسيا انجام گرفته است.

بزرگ ترين مقاصد صادرات قزاقستان:

بزرگ ترين بازارهاي مقصد قزاقستان کشورهاي آسياي مرکزي، افغانستان، آذربايجان و ايران هستند. البته بازارهاي جديدي مانند آفريقاي شمالي، خاورميانه، چين و جنوب شرقي آسيا نيز در سال جاري از مقاصد صادرات غلات قزاقستان خواهند بود.

قيمت گندم قزاقستان

در دسامبر 2015 دولت قزاقستان قيمت فروش گندم نرم درجه 3 را اعلام کرد، بنابر استانداردهاي محلي هر تن گندم نرم درجه 3 به قيمت 41 هزار تنگه (228 دلار) براي پرداخت کنندگان ماليات بر ارزش افزوده و 607/36 تنگه براي ديگر خريداران مي‌باشد.

صادرات آرد قزاقستان:

قزاقستان نه تنها صادرکننده گندم است، بلکه ميزان بالايي آرد گندم با کيفيت نيز صادر مي‌کند. در حال حاضر ظرفيت توليد آرد اين کشور، با در نظر گرفتن صادرات، دو برابر نياز است. با پيشرفته شدن کارخانه‌هاي آرد انتظار مي‌رود که توليد و صادرات آرد قزاقستان در سال‌هاي پيش‌رو افزايش يابد لذا يکي از فرصت هاي جالب براي سرمايه گذاري خارجي در اين کشور، ساخت کارخانجات آرد مي باشد.