مهندس بهنام بهنام از پیشکسوتان صنعت غلات، آرد و سازنده ماشینآلات است که به همراه خانواده، نقش موثر و ماندگاری را در تاریخ صنعت غلات، آرد و نان کشور از خود بر جای گذاشتند. در این شماره، نگاشته به پاس قدردانی از زحمات این فعال صنعت قدیمی صنعت کشور، میزبان ایشان شده است تا تجربیات و خاطرات این پیشکسوت در عرصه آسیابانی را بازگو کند.
پدر تکنولوژِی آرد ایران کیست؟
اجداد پدری من «مرحوم نصیر اسداله زاده معروف به نصیر مکانیک» اهل اردبیل بودند و پدرم متولد باکو و تحصیل کرده رشته مکانیک بوده که در سال 1304 برای نصب موتور ژنراتور و کارخانه برنجکوبی و آسیاب به شهر انزلی دعوت شده و بعد از چندی زندگی در آن شهر برای تعمیر موتور برقی به شهر آستارا رفته و در آنجا ماندگار شده که من (بهنام) در سال 1319 در آستارا متولد شدهام، برادرم «عادل آقا» ماشین سازی را از پدرم آموخته بود و در سال 1330 برای اولین بار در ایران ساخت ماشین آلات بوجاری گندم برای کارخانجات آرد را در تهران شروع کرده و به «پدر تکنولوژی آرد ایران» معروف شده است.پ
مروری بر فعالیت آسیابانی مهندس بهنام
به علت فوت پدرم در فرودین سال 1338 بنده پس از دریافت دیپلم ریاضی از دبیرستان دارالفنون تهران در همان سال، ترک تحصیل کردم و وارد کار در کارخانه آرد و برنجکوبی پدری در آستارا شدم، آن موقع اکثر کارخانجات آرد ایران آسیابهای سنگی بودند و حتی ماشین آلات بوجاری نیز برای تمیز کردن گندم نداشتند و این کار توسط کارگرانی به نام «بوجار» انجام میشده، فقط چند کارخانه آرد غلطکی در تهران و تبریز وجود داشت که به آنها کارخانجات والسی میگفتند و ماشینآلات آن ساخت میاک آلمان و چکسلواکی بودند.وقتی من وارد حرفه آسیابانی شدم نصب کارخانجات آرد با ماشین آلات روسی و چکسلواکی در ایران شروع شده بود و به این علت اصطلاحات روسی مانند: والسوفکا = آسیاب غلطکی، کورپا = جداکننده مغز گندم،ستکا = توری، شوتکا = برسهای تمیز کننده توری و غیره در صنعت آرد ایران رایج شده است.
از شرکت عادل بولر تا کارخانه آرد فردوس ارومیه
از سال 1340 بنده نزد برادرم در کارگاهای صنعتی عادل و سپس کارخانه صنعتی بهنام به ساخت و نصب ماشین آلات کارخانجات آرد پرداختم و سپس از اصناف تهران پروانه ماشین سازی به نام خود گرفتم و کارگاه ماشینسازی ممتاز را برای ساخت تجهیزات کارخانجات آرد احداث نمودم و چون موضوع خودکفایی در همه چیز، سیاست روز دولت شده بود،
در سال 1368 برادرم با تشویق مسئولان دولتی کارخانه ماشینسازی عادل آستارا را احداث و تمام اولاد ذکور خانواده من و برادرم در آنجا به ساخت ماشینآلات آرد تحت لیسانس بولر سویس پرداختیم و من مدیرعامل شرکت «عادل بولر» شدم که ظاهراً برای انتقال تکنولوژی ساخت ماشینآلات بولر سوئیس به شرکت ماشین سازی عادل و نصب کارخانجات آرد، مشترکاً با شرکت بولر سوئیس تاسیس کرده بودیم. چند سال بعد به عللی کارخانه ماشین سازی عادل آستارا را به شرکت بولر واگذار کردیم و من مشغول اداره امور فنی کارخانه آرد و نان ماشین فردوس ارومیه که قبلاً شریک و نصب کرده بودم، شدم.
دومین کارخانه آرد احداث شده در آذربایجان غربی
دومین کارخانه آرد احداث شده در استان آذربایجان غربی؛ کارخانه آرد و نان فردوس ارومیه میباشد که با مشارکت بنده با دوستانی، در سال 1356 کارخانه نان و در سال 1358 کارخانه آرد آن را راهاندازی نمودیم و بنده بعد از 60 سال فعالیت در ساخت ماشین، نصب کارخانجات آرد، مدیریت شرکتهای صنعتی و تجاری، ریاست هیأت مدیره انجمن صنفی کارخانجات آرد استان،ریاست هیأت مدیره خانه صنعت و معدن استان آذربایجان غربی و دو بار کسب عنوان پیشکسوت نمونه از استاندار وقت استان، ماه گذشته (شهریور سال 1398) از تمامی سمتهای رسمی خود در شرکت آرد و نان فردوس استعفا داده و بازنشسته شدهام.
معجزه آزادی صنعت غلات، گندم و آرد در سال 88 و پیامدهای آن
در مدت کوتاهی که در سال 1388 یارانه صنعت غلات، آرد و گندم حذف شد، ما معجزه آزادی در این مورد را دیدیم که باعث فراوانی آرد، نان و رقابت در کاهش قیمت آرد و نان حتی کمتر از قیمت مصوب دولتی گردید! ولی متاسفانه تحمیل خسارت تورم و گرانی بر ملت و هزینه سنگین یارانه نقدی بر دولت و پیشبینی خشکسالی برای سال بعد سبب شد که سیاست مناسبی برای واردات گندم و صنعت غلات از خارج و حفظ این موفقیت بی سابقه تجاری اتخاذ نگردد و آزمون موفق در آزادی خرید و فروش گندم و آرد و نان نیز ادامه نیابد. همچنین بعد از مدتی قیمت آنها مجدد دو نرخه شد.
به جرأت میتوان گفت که عدم آزادی کامل خرید و فروش گندم و آرد و نان در کشور به دلیل اختصاص یارانه به قسمتی از آردهای مصرفی در صنعت و یارانه بیشتر به آردهای مصرفی در نان برای قشر کم درآمد است که باعث چند نرخه شدن آنها میشود. لذا این امر، بزرگترین مانع پیشرفت صنعت غلات و رواج فساد اقتصادی میباشد.
تاثیر قوانین دولتی بر صنعت غلات، آرد و گندم
متاسفانه قوانین صنعت غلات، آرد و گندم به علت حساسیت دولتها برای قیمت گندم، آرد و نان در ایران و همچنین صادرات مایحتاج عمومی، ثابت و بلند مدت نبوده و تغییرات ناگهانی در قوانین صادراتی و وارداتی، خسارات جبران ناپذیری را بر تجار و کشور تحمیل نموده است که فکر میکنم با تعریف کردن خاطرهای موضوع روشن گردد: در سال 1388 همزمان با حذف یارانه صنعت غلات، آرد و نان، واردات گندم و صنعت غلات و صادرات آرد نیز آزاد گردید که در این برهه کارخانجات آرد اقدام به فعالیت گستردهای برای فروش آرد در کشور عراق که در انحصار کشور ترکیه بود زدند و با زحمت زیاد، آرد مرغوب را ارزانتر از قیمت واقعی و نسیه فروختند تا برای تولیدات خود مشتری پیدا کردند.
ولی یک شبه دولت اعلام فرمود که صادرات آرد کیلوئی پانصد تومان عوارض خروجی دارد! لذا قیمت آرد ایران دو برابر گردید و نتوانستند با کارخانجات ترکیه که جوایز صادراتی نیز از دولتشان دریافت میکردند و میکنند رقابت نمایند و تمام رشتهها پنبه شد. از آن پس صادرات آرد ایران متوقف و قراردادهای تجار ایرانی بیاعتبار گردید و وصول مطالبات مشکل و یا غیر ممکن شد.
صنعت غلات، آرد در وضعیت کنونی با چه دغدغه ای دست و پنجه نرم می کند
الحمدالله کارخانجات آرد مدرن با ماشینآلات پیشرفته در ایران وجود دارند که تقریباً ظرفیت تولید آنها دو برابر ظرفیت مورد نیاز کشور میباشد. لذا اکثر کارخانجات آرد مخصوصاً در شهرستانها با کمتر از 50 درصد ظرفیت خود کار میکنند و متاسفانه در اکثر نقاط کشور به علت عدم وجود گندم مرغوب محلی و آزاد نبودن واردات گندم مرغوب برای اختلاط با گندم داخلی، آرد تولیدی همه کارخانجات استانها برای آردهای صنعتی مناسب نیست و لازم است که کشت گندم مرغوب در کشور بیشتر از قبل گردد.
امروز صادرات آرد فقط با گندم ورود موقت ممکن است که آن هم بهعلت مسائل اقتصادی و ارزی برای همه ممکن نیست و در حقیقت سرمایه هنگفتی در این صنعت بلا استفاده مانده است که دولت باید با اتخاذ سیاست صحیح برای صادرات غلات، آرد و محصولات جانبی آرد، راه استفاده از این سرمایه را هموار نماید.
