پوستگیری غلات و روش های نوین بوجاری
تهیه و تنظیم: مهندس حبیب صحراپور، مشاور کارخانجات آرد
در گذشته پس از برداشت غلات از مزارع، تمیز کردن و بوجاری به صورت دستی و یا با ابزارهای ابتدایی انجام می شد به گونه ای که غلات از سیلوها به بخش تمیزکاری و یا بوجاری (Cleaning Section) منتقل و مراحل بوجاری با ماشین آلات نه چندان پیشرفته انجام می گرفت که در این نوع بوجاری پوستگیری انجام نمی شد و یا ناقص صورت می گرفت اما غلات به ویژه گندم پس از بوجاری اولیه شستشو داده می شدند و ناخالصی های آن گرفته می شد و نمزنی صورت می گرفت اما هم اکنون با گذر زمان به دلیل مصرف زیاد آب و آلودگی بالای آن، گندم شویی به مرور حذف گردید و بجای آن مراحل بوجاری خشک با ماشین آلات جدید و پوستگیری و نمزنی جایگزین شده است.
روش های پوستگیری:
از نظر مکانیکی، پوستگیری به دو صورت کلی انجام می شود.
- پوستگیری سطحی
- پوستگیری لایه ای
- پوستگیری سطحی:
معمولا پوستگیری سطحی با ایجاد سایش در سطح بیرونی پوسته غلات انجام می شود که پوسته ساییده شده به صورت ذرات ریز پرک شده از دانه ها جدا شده و از توری پوستگیر خارج می شود. در این حالت بخشی از سطح پوسته با ضخامت میکرون برداشته می شود و سطح دانه ها تمیزتر و روشن تر می شود.
- پوستگیری لایه ای:
در این روش، معمولا غلات با آب یا بخار خیسانده می شوند و پس از جذب کافی آب و نرم شدن و باد کردن لایه سبوس، پوستگیری یا پوست کنی انجام می شود و پوسته بیرونی به صورت غلاف یا پرک از دانه جدا می شود. این روش معمولا برای مصارف خاص غلات مورد استفاده قرار می گیرد و در کارخانه های آرد رایج نیست.
مکانیزم پوستگیرها (Scourer):
پوستگیرها دستگاه های روتاری محسوب می شوند که در مدل های افقی و عمودی طراحی و ساخته می شوند و دارای روتور و بدنه ثابت، عموما به صورت افقی می باشند. روتور دارای چند ردیف پره مورب جهت انتقال و ساییدن گندم است. در محیط روتور در داخل دستگاه یک ردیف توری تعبیه شده است.
پوستگیری غله در اثر سایش دانه ها به هم، سایش با پره و سایش با توری انجام می شود و در اثر چرخش روتور توسط الکتروموتور این عمل انجام می شود. پوسته های جدا شده از لایه بیرونی دانه ها از توری عبور کرده و از هاپر زیر دستگاه خارج می شوند و غله پوستگیری شده از انتهای دستگاه خارج می شود. به دلیل برخورد دانه ها با پره های روتور در حین کارکرد پوستگیر، معمولا درصد کمی شکست اتفاق می افتاد و برای جدا کردن دانه های شکسته و همچنین پوسته های تخلیه نشده در خروجی بار پوستگیر معمولا از تونل هوا و سیکلون استفاده می شود.
مدل های جدید پوستگیری
در مدل های جدید پوستگیرها، روتور به صورت سیلندری توخالی و مشبک طراحی شده و در ورودی دستگاه یک فن دمنده جهت دمیدن هوا به داخل سیلندر تعبیه شده که باعث می شود دانه ها حالت شناوری پیدا کنند و پوسته راحت تر و سریعتر از توری خارج شود. همچنین این مکانیزم امکان افزایش ظرفیت پوستگیر تا 25 تن در ساعت را مهیا می کند. همچنین بجای تیغه، از سنبه های آجدار و قابل تنظیم روی سیلندر روتور استفاده شده است.
در بعضی از مدل ها بجای پره فولادی، از سنگ سایشی استفاده می شود که راندمان بالایی در درصد پوستگیری دارند ولی ظرفیت پایین تری نسبت به مدل های پره ای دارند و نیاز به الکتروموتور قوی تری هم دارند.
این نوع پوستگیرها در مدل عمودی و افقی طراحی و ساخته می شوند که مدل عمودی به نام Whitener هم شناخته می شود و مدل افقی به نام Peeler و DC Peeler هم شناخته می شوند.
دلیل پوستگیری غلات:
دستگاه پوستگیر در پروسه بوجاری جهت گرفتن لایه بیرونی گندم در دو تا سه مرحله مورد استفاده قرار می گیرد. پوستگیری غلات به ویژه گندم برای برداشتن و حذف فلزات سنگین در لایه بیرونی، گرد و غبار، گل و لای، ریشه دانه ها، باقیمانده سموم کشاورزی و بار میکروبی لایه بیرونی ناشی از باکتری ها و میکرو ارگانیسم های غلات می باشد. همچنین پوستگیری باعث جذب آب بهتر در مرحله نمزنی و روشن تر شدن آرد و کاهش خاکستر آرد تولیدی می باشد.
جانمایی پوستگیر در پروسه بوجاری:
پوستگیری در پروسه بوجاری معمولا در مراحل زیر بکار می رود:
- در بوجاری خشک
- مابین نم یک
- پس از نم دو
لذا بسته به ظرفیت بوجاری سایز و تعداد پوستگیر مشخص و جانمایی و نصب می گردد.
نکاتی که برای انتخاب و جانمایی پوستگیر رعایت نماییم:
- نوع پوستگیر، خشک یا تر
- ظرفیت دستگاه:
اگر ظرفیت پوستگیر بر اساس ظرفیت بوجاری درست انتخاب نشود باعث اختلال در عملکرد پوستگیر خواهد شد. به این معنا که پوستگیر کامل انجام نخواهد شد و شکست دانه ها هم بیشتر خواهد شد.
- رعایت ترتیب و توالی پوستگیر در هر مرحله از بوجاری:
در بوجاری خشک بهتر است پوستگیر بعد از الک بوجاری و کمبیناتور نصب شود. پس از نم 2 هم بهتر است پس از شنگیر و قبل از الک بوجاری نهایی یا کالر سورتر نصب شود. بین نم 1 و 2 هم پوستگیر می تواند به طور مستقل نصب شود.
در خروجی پوستگیر حتما باید یک تونل هوا با آسپیریشن مناسب و همراه با سیکلون میانی نصب شود تا پوسته های موجود در گندم و ناخالصی های احتمالی را نیز بگیرد.
تونل هوایی که برای پوستگیرها استفاده می شود به دو صورت می باشد. تونل هوای بدون فن مکنده و تونل هوا با فن مکنده. مدل فن دار به نام Air Recycling Channel و یا رادیال تارار نیز شناخته می شود. معمولا در تونل هوای پوستگیر از یک مارپیچ یا بارربز در زیر جهت تخلیه پوسته و ناخالصی های گندم استفاده می شود و همچنین از یک موتور ویبره جهت توزیع یکنواخت بار در ورودی بار به تونل هوا هم استفاده می شود.
اثرات پوستگیری بر کیفیت آرد:
در صورت جانمایی صحیح پوستگیرها در پروسه بوجاری و عملکرد درست دستگاه، اثرات مفید پوستگیری بر آرد به شرح زیر می باشد:
- روشن شدن آرد
- کاهش خاکستر
- کاهش بار میکروبی آرد
- جذب آب بهتر در دانه ها و بهبود عملکرد والس ها
- کاهش درصد سبوس در پروسه آسیاب
مشکلات پوستگیرها:
پوستگیری دارای مشکلات و نقاط ضعفی هم می باشد که از این قرارند:
- شکست دانه ها
- سایش و خوردگی زیاد قطعات از جمله: توری، پره یا پدل