سازه‌های آبی شوشتر، افتخار تمدن ایرانی در جهان! نزدیک به 1700 سال پیش، پس از شکست «والرین امپراطور روم شرقی»، «شاپور» به‌عنوان جبران خساراتی که این امپراطور به ایران زمین زده بود، بنا بر قول «فردوسی» شاعر سترگ ایران، مهندسی به نام «برانوش» را مأمور کرد که کلیه سازه‌های تاریخی آب در خوزستان را بنا نماید:
همی برد هر سو برانوش را بدو داشتی در سخن گوش را
یکی رود بد پهن در شوشتر که ماهی نکردی برو بر گذر
برانوش را گفت گر هندسی پلی ساز آنجا چنان چون رسی
که ما بازگردیم و آن پل به جای بماند به دانای رهنمای
به رش کرده بالای این پل هزار بخواهی ز گنج آنچه آید به کار
تو از دانشی فیلسوفان روم فراز آر چندی بران مرز و بوم
چو این پل برآید سوی خان خویش برو تازیان باش مهمان خویش
ابا شادمانی و با ایمنی ز بد دور و ز دست اهریمنی
به تدبیر آن پل باستاد مرد فراز آوریدش بران کارکرد
بپردخت شاپور گنجی بران که زان باشد آسانی مردمان
چو شد شه برانوش کرد آن تمام پلی کرد بالا هزارانش گام
چو شد پل تمام او ز ششتر برفت سوی خان خود روی بنهاد تفت
در سفرم به جنوب و بازدید از سازه‌های آبی شوشتر، یکی از قدیمی‌ترین مناطق فلاتی ایران، شاهد سازه‌های آبی تاریخی بی‌نظیر این شهرستان که به صورت مجموعه‌ای به هم پیوسته از پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب است، بودم. سازه‌هایی که در عصر هخامنشیان و ساسانیان با هدف بهره‌گیری مناسب از منابع آبی احداث شده است.
بخش عمده‌ای از شهر، تامین آب خود را مدیون سازه‌های آبی شوشتر است
شوشتر، شهری که بهره‌مندی اصولی از منابع آبی آن از 1700 سال قبل به نحو احسن صورت پذیرفته است و هنوز هم بخش عمده‌ای از شهر، تامین آب خود را مدیون سازه‌های آبی شوشتر می‌باشد و این شهر با داشتن بزرگترین موزه زنده آبی جهان توانسته است تا آثار ارزشمند ایرانیان و فن‌آوری‌های آبی این مرز و بوم را در عرصه جهانی به نمایش بگذارد.
بهر‌گیری از خلاقیت تمام و وضعیت اقلیمی و محیطی
در سازه‌های آبی شوشتر، هخامنشیان علاوه بر تعبیه آسیاب‌ها در آن برای ذخیره آب و حتی سیستم دفاعی شهر از سازه‌های آبی استفاده می‌کردند که این سازه‌ها با بهر‌گیری از خلاقیت تمام و وضعیت اقلیمی و محیطی قابلیت‌های موثری را داشته است. به نحوی که در بستر رسوبی رودخانه که دود عمق بیشتری پیدا کرده است، آسیاب‌های آبی ایجاد گردیده تا فشار آب بتواند چرخه توربین‌ها را به گردش درآورد. همچنین شرایط طبیعی منطقه در شکل دادن به سازه نقش عمده‌ای را داشته است که هنوز با پیشرفت روزافزون تکنولوژی نیز اهمیت خود را حفظ کرده است.
مهندسین ایرانی در پیش از اسلام با دخالت کارشناسانه در امر مدیریت آبی علاوه بر اینکه خطرات ناشی از سیلاب را کاهش داده‌اند با توجه به شرایط اقلیمی و بهره‌گیری کاربردی از منابع آبی بزرگترین مجموعه صنعتی را نیز پیش از انقلاب صنعتی به وجود آورده‌اند.
آسیاب آبی شوشتر، یکی از شروط اساسی توسعه پایدار در ساختار شهری
این سازه‌های آبی علاوه بر تاثیرات صنعتی شگرف بر اکو سیستم شهری و ارتقا سطح زندگی ساکنان، در تأمین آب شرب و کشاورزی منطقه نیز نقش داشته است که در مواقع تحقق عینی تکنولوژی محیطی به‌عنوان یکی از شروط اساسی توسعه پایدار در ساختار شهری شناخته شده می‌باشد. البته با وجود شهرت، اهمیت و ساختار مهندسی این سازه‌ها در همه دانشگاه‌های جهان، به جرأت می‌توان گفت که ایرانیان شناخت کمتری نسبت به آن دارند.
سازه‌های کهن آبی شوشتر افتخار تمدن ایرانی
حال پس از گذر از سازه‌های کهن آبی شوشتر، به سد «گتوند علیا» از سازه‌های آبی عضر حاضر می‌رسیم، سازه‌ای که با ارتفاع 180 متر از پی، بلندترین سد خاکی کشور است و با حجم 4.5 میلیارد متر مکعب، بزرگترین مخزن روی رودخانه بزرگ کارون و دارای بیشترین ظرفیت تأمین آب پایین‌دست می‌باشد. اما با وجود پیچیدگی‌های اجرا و حجم عظیم آبگیری با انتقادات، شایعات و تخریب مواجه شده است و در مقالات متعدد، مشکلات فراوان ناشی از آبگیری این سد (گتوند) مانند شور نمودن آب خوزستان، از بین رفتن زمین‌های کشاورزی منطقه و… بیان شده است که می‌توان آن را اقدامی علیه طبیعت دانست.
در اندیشه مقایسه این دو سازه آبی عصر کهن و عصر کنونی و تفاوت این دو سازه به مسئله توجه به اطلاعات محیطی و اقلیمی و بهره‌مندی اصولی از آن دست می‌یابیم. موضوعی که سبب شده است سازه‌های کهن آبی شوشتر به‌عنوان افتخار تمدن ایرانی به جهان معرفی شود و پروژه ملی سد گتوند با عملکرد ضعیف و تبعات منفی خود به‌عنوان فاجعه زیست محیطی شناخته شود. پس شایسته است که مدیران و برنامه‌ریزان کشور با دوراندیشی در ساخت سازه‌های مختلف برای اشاعه و ماندگاری تمدن ایران زمین گامی موثر بردارند.
