بررسی داده‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی(FDI) در ایران و مقایسه آن با کشورهای منطقه نشان می‌دهد که ایران به شکل قابل توجهی در این بخش عقب‌مانده به طوری که حتی کشور بحرین نیز توانسته سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بیشتری نسبت به ایران جذب کند. نگاشته در این شماره برای واکاوی علل ضعف ایران در جذب سرمایه‌گذاری خارجی با دکتر حسین نادری، رئیس و بنیان‌گذار کانون اقتصادی ایرانیان خارج از کشور (ECOIA) به گفت‌وگو پرداخته است.
رشد و توسعه اقتصادي
به گفته دکتر نادری سرمایه‌گذاري مستقيم خارجی از عوامل مهم رشد و توسعه اقتصادي کشورها به شمار می‌رود، وضعیت جذب این نوع سرمایه‌ها در هر کشور بسیار پویا و متغیر است و ممکن است با تغییرات بسیاری در طول زمان همراه باشد؛ بنابراین شناخت عوامل مؤثر در جذب سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي مي‌تواند در سياست‌گذاري کشورهايي که موفق نبوده‌اند از اين عامل به‌خوبی استفاده کنند، مفيد باشد. با توجه به سیاست‌های دولت سیزدهم و تلاش برای برقراری ارتباط در بلوک شرق به‌ویژه همسایگان ایران، متقاضیان سرمایه‌گذاری بیشتر شده‌اند و با آمارهای اعلام‌شده‌ی مقامات دولتی، به نظر می‌رسد حجم سرمایه‌گذاری نیز افزایش قابل‌توجهی داشته است.
در این خصوص، نرخ بازگشت سرمايه، زیرساخت‌ها و سرمايه انساني و حجم سرمایه‌گذاری بر جذب مستقيم خارجي‌ها اثرگذار است که متأسفانه نبود برخی از این موارد در کشور ما موجب کاهش حضور فعالان تجاری خارجی می‌شود.
جذب سرمایه‌گذاری خارجی
وی افزود: پتانسیل جمهوری اسلامی ایران برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی بسیار زیاد است و می‌توان با معرفی این پتانسیل به سرمایه‌گذاران خارجی برای آن‌ها جذابیت ایجاد کرد. برای مثال با توجه به جمعیت بالا و تنوع قومیت‌ها و بازار داخلی قوی، ایران برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی فرصت‌های فراوانی ایجاد می‌کند. همچنین ایران به‌عنوان نقطه ترانزیت اصلی برای اتصال به بازارهای جنوب شرق آسیا و اروپا و دسترسی به آب‌های آزاد و همسایگی با کشورهای حوزه خلیج‌فارس و کشورهای حوزه C.I.S از موقعیت استراتژیک فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
ازآنجاکه بیشتر این کشورها مصرف‌گرا هستند، نزدیکی به بازار فروش محصولات و ارائه خدمات یکی از نقاط قوت ایران در جذب سرمایه است. علاوه بر این، ایران دارای ذخایر غنی از نفت، گاز، معدن‌ها و سایر منابع طبیعی است که جذابیت بالایی برای سرمایه‌گذاران دارد. وجود چهار فصل متنوع و داشتن آب‌وهوایی خاص در بسیاری از موارد به کمک بهره‌برداری از منابع می‌آید.
صنایع ایران که برای جذب سرمایه خارجی مغفول ماندند
نادری ادامه داد: بخش‌هایی از صنعت ایران، ازجمله صنایع خودروسازی، پتروشیمی، الکترونیک و … توانمندی‌های بالقوه‌ای برای همکاری با سرمایه‌گذاران خارجی دارند که این مطالب در سیاست‌های کلان دولتی می‌گنجد و متأسفانه مغفول مانده که بسیار زیاد جای فعالیت دارد. ازسوی دیگر، ایران دارای زیرساخت‌های خوبی در حوزه‌های حمل‌ونقل، ارتباطات و انرژی است که می‌تواند برای ورود سرمایه‌گذار جذاب باشد و با توجه به اینکه کشور درحال‌توسعه و پیشرفت است، در بسیاری از موارد برای ایجاد زیرساخت جدید، فرصت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد که می‌توان به ساخت فرودگاه، هتل، سد، بزرگراه، اماکن گردشگری و … اشاره کرد.
دور زدن تحریم‌ها
رئیس و بنیان‌گذار کانون اقتصادی ایرانیان خارج از کشور در پاسخ به این پرسش که دور زدن تحریم‌ها چه آسیب‌هایی به تراکنش‌های مالی تجاری کشور وارد کرده است، گفت: وجود این تحریم‌های ظالمانه، تنها برای جلوگیری از پیشرفت جمهوری اسلامی ایران و ممانعت از تبدیل‌شدن کشور به قدرتی بزرگ در منطقه است. هرچقدر هم که برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها تلاش کنیم و بخواهیم از این تهدید، فرصتی بزرگ برای تعالی ایران بسازیم، نمی‌توانیم منکر آثار سوء تحریم‌های ظالمانه استکبار جهانی بشویم. همان‌طور که مطلع هستید، دور زدن تحریم‌ها موضوع پیچیده‌ای است و بسیاری از عوامل و تأثیرات مختلف در آن دخیل هستند.
علت بی اعتمادی بین‌المللی به تجار ایرانی چیست؟
وی با اشاره به اینکه افزایش هزینه‌ها و کمبود منابع مالی و تأثیر آن بر ارزش ارز ملی متأسفانه سبب احتمال کاهش اعتبار و اعتماد بین‌المللی به تجار ایرانی شده است، گفت: نبود شفافیت در تجارت غیررسمی و بالطبع کاهش شفافیت در تراکنش‌ها موجب بروز مشکلات اقتصادی و حتی اجتماعی می‌شود. با توجه اینکه در این روش مجبور می‌شویم در مواردی خارج از سیستم بانکی کشور عمل کنیم، احتمال آسیب به بخش مالی و بانکی کشور خارج از تصور نیست و در بسیاری از موارد حتی اصل سرمایه با تهدید جدی روبه‌رو می‌شود.
چالش‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی
دکتر نادری درباره مهم‌ترین چالش‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران گفت: جذب سرمایه‌گذاری خارجی نه‌تنها در ایران بلکه در هر کشوری با چالش‌ها و مشکلات خاصی همراه است.
تحریم‌های بین‌المللی اغلب مانع از جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌شود و برای دسترسی به بازارها و منابع مالی محدودیت‌های بسیاری به وجود می‌آورد؛ به‌ویژه در بحث انتقال پول به ایران نمی‌توان از این مورد چشم‌پوشی کرد. همچنین حضور نداشتن در بازار جهانی، مسائل مرتبط با حقوق مالکیت معنوی و حاصل نشدن پیشرفتی در اصلاحات اقتصادی به‌خصوص اقتصاد دولتی به این موضوع دامن زده است.
رایزن‌های اقتصادی
پعلاوه بر این، کم‌کاری یا نبود رایزن‌های اقتصادی ما در کشورهای مختلف کاملاً محسوس بوده که این موضوع در حال رفع شدن است؛ اما مهم‌ترین بحث، نبود پایداری سیاسی و پیچیدگی در فرآیندهای قانونی و مقررات است. تغییرات در سیاست‌ها و ناپایداری در تصویب و ابلاغ قوانین چه‌بسا اعتبار کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مانع از جذب سرمایه‌گذاری می‌شود.
سرمایه‌گذار با برنامه‌ریزی چندساله وارد کشور می‌شود، تصمیمی اتخاذ و بر اساس آن برنامه‌ریزی می‌کند؛ اما پس از مدتی با تغییری در قانون یا صدور یک بخشنامه، تمام معادلاتش به هم می‌خورد.
جذب سرمایه‌های خرد؛ عنصر مغفول‌مانده در ایران
وی با اشاره به اینکه ایجاد و ثبت شرکت یا بنگاه تجاری، فرآیندی بسیار پیچیده و خسته‌کننده است، گفت: در بسیاری از کشورهای همسایه کمتر از یک هفته شرکت ثبت می‌شود و حتی عضویت آن شرکت در اتاق تجارت یا اتاق بازرگانی در کمتر از ۴۸ ساعت انجام می‌شود؛ ولی این روند در ایران بسیار زمان‌بر و پیچیده است.
چنانچه ما دنبال جذب سرمایه هستیم، باید مسیر را هموار سازیم نه اینکه خودمان مانع ایجاد کنیم و در حین حال به دنبال جذب هم باشیم! نکته دیگری نیز که در ایران مغفول مانده، جذب سرمایه‌های خرد به‌ویژه برای بخش خصوصی است، متأسفانه اغلب در ایران به دنبال جذب سرمایه‌های کلان هستند که البته وظیفه دولت همین است؛ ولی جذابیت‌های بسیار زیادی برای جذب سرمایه در بخش خصوصی وجود دارد که کمتر موردتوجه قرارگرفته است، البته ما در کانون مشغول تدوین و انجام برنامه‌هایی برای این امر مهم هستیم و به نتایج خوبی نیز رسیده‌ایم.
