تغییرات اقلیم، خشک‌سالی‌ها، کاهش بارندگی، دست‌اندازی به طبیعت و منابع آبی از عوامل مهمی است که در دو دهه اخیر سبب شده است خزر بیش از هر زمان دیگری پس‌روی کند و فارغ از مشکلات زیست‌محیطی و خشک شدن مناطق حفاظت‌شده و تالاب‌ها، چالش‌های متعددی را برای بنادر شمالی کشور کشتیرانی ایجاد کند.
نگاشته در این شماره برای بررسی این مقوله و اقدامات بنادر شمالی کشور برای مقابله با این موضوع با مهندس طالبی، معاون امور دریایی بندر امیرآباد به گفت‌وگو نشسته است.
به گفته طالبی، سطح آب دریای خزر به‌صورت فصلی متغیر است؛ به‌گونه‌ای که در فصل زمستان با یخ زدن ولگا که بیش از 80 درصد ورودی خزر را شامل می‌شود. سطح آب خزر کاهشی شده و در فصل بهار با آب شدن یخ‌ها، سطح آب دریای خزر بالا می‌رود.
افت 35 سانتی‌متری سطح آب دریای خزر طی یک سال گذشته
طالبی با اشاره به این‌که سطح آب دریای خزر در پنج سال گذشته یک متر کاهش داشته است، گفت: بر اساس اطلاعات سازمان نقشه‌برداری و سیستم قرائت شاخص بندر، تراز آب دریای خزر طی سال گذشته حدود 35 سانتی‌متر کاهش داشته است؛ به‌گونه‌ای که از فرودین 1402 تا فروردین 4031 سطح آب دریای خزر نسبت به سطح آزاد آب‌های دنیا از 27/90 به28/25 منفی رسیده است و سال گذشته شاهد پایین‌ترین سطح آب دریای خزر در 30 سال گذشته بوده‌ایم.
کاهش میزان حجم تجارت با افت تراز آب خزر
وی در ادامه درباره چالش‌های مقوله حمل دریایی با کاهش تراز آب خزر اظهار کرد: کشتی‌ها با توجه به عمق آب، کانال دسترسی و اسکله های بندر، میزان آبخور خود را تنظیم می‌کنند و میزان بار کشتی نیز باید با توجه به آبخور بندر کاهش یا افزایش داشته باشد؛ بنابراین چنانچه آبخور بندر زیاد باشد، کشتی می‌تواند بار بیشتری بگیرد.
تبعات کاهش سطح آب دریای خزر بر کرایه حمل کشتی‌ها
بر همین اساس، کاهش سطح آب دریای خزر، اثر مستقیمی بر میزان بار کشتی‌ها و میزان تجارت خزر داشته و ایمنی و دریانوردی را نیز به مخاطره انداخته است؛ چراکه تردد کشتی‌ها در آب‌های کم‌عمق، ریسک به گل نشستن کشتی را بالا می‌برد که خارج کردن آن، هزینه بسیاری را به بندر و صاحب کشتی تحمیل می‌کند. از سوی دیگر، با توجه به تأثیر کاهش سطح آب و به تبع آن، کاهش میزان بار قابل‌حمل، کرایه حمل نیز از این موضوع متأثر می‌شود و با رشد قیمتی روبه‌رو خواهد شد.
معاون امور دریایی بندر امیرآباد با اشاره به تبعات کاهش تراز آب خزر برای بنادر شمالی کشور گفت: لایروبی یکی از هزینه‌های شاخص برای بنادر است و از زمانی که سطح آب دریای خزر کم شده است، بنادر مجبورند برای رساندن بندر به آبخور مجاز و ایمن،حجم بیشتری را لایروبی کنند که این امر، هزینه سرسام‌آوری را بر بنادر شمالی تحمیل کرده است و حجم لایروبی مورد نیاز بنادر از ظرفیت لایروبی لایروبهای ملکی بنادر فراتر رفته به نحوی که اخیرا سازمان بنادر قرارداد ۶ میلیون متر مکعب لایروبی بنادر شمالی را اکران نمود تا بخشی از مشکلات کاهش سطح آب دریای خزر را جبران نماید.
عدم محدودیت آبخور کشتی‌ها در بندر امیرآباد
طالبی درباره وضعیت آبخور بندر امیرآباد تصریح کرد: خوشبختانه تاکنون در بندر امیرآباد محدودیت آبخور اعلام نشده است و این بندر می‌تواند پذیرای هر کشتی با هر آبخوری باشد؛ درحالی‌که بسیاری از بنادر حاشیه دریای خزر به دلیل کاهش تراز آب دریای خزر برای تردد کشتی‌های بیش از 4/5 متر آبخور با چالش روبه‌رو هستند.
وی ادامه داد: در حال حاضر دو نوع لایروبی نگهداری و احداثی در بنادر انجام می‌شود که لایروبی نگهداری از طریق لایروبهای هاپرساکشن ملکی بنادر به‌صورت 24 ساعته مسیر حرکت کشتی‌ها را لایروبی می‌کنند و لایروبی احداثی از طریق لایروبهای کاتر ساکشن که عمدتا در اختیار بخش خصوصی است با ایجاد عمق، اقدام به لایروبی می‌کنند.
طالبی در ادامه درباره نقش روسیه در کاهش سطح آب دریای خزر گفت: سازمان بنادر بعنوان مرجع دریایی کشور و متولی یخش دریا و دریانوردی و حفظ ایمنی تردد کشتی ها در بنادر همواره پیگیر روند کاهش سطح تراز آب دریای خزر از طریق نصب سیستم‌های پایش سطح و آبخور آب در بنادر می‌باشد و این کاهش در سال‌های اخیر را از طریق وزارت محترم امور خارجه به کشور روسیه منتقل نموده و همچنین در نشست‌های سیاسی دو یا چند جانبه کشورهای حاشیه دریای خزر نیز این موضوع را طرح و پیگیری می‌نماید.
استقرار لایروب در رودخانه ولگا از سوی کشور روسیه
بر اساس گزارش واصله از شرکت‌های کشتیرانی متردد در رودخانه ولگا، هم اکنون بالغ بر ۱۵ فروند لایروب درحال لایروبی رودخانه ولگا هستند تا آبخور رودخانه را افزایش دهند که این موضوع بر افزایش حجم ورودی آب به دریای خزر نیز موثر خواهد بود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: با توجه به گرمایش کره زمین، حجم تبخیر دریای خزر به دلیل گرما بسیار بالا است و میزان بارش‌ها نیز در حوزه آبگیر دریای خزر روند کاهشی داشته است؛ بنابراین باید حجم ورودی ولگا به خزر افزایش یابد تا کاهش سطح تراز به حداقل رسانده شود.
